تبیین عوامل موثر بر ناپایداری سکونتگاه‌های روستایی در ایران

هدف: با وجود اینکه بیش از نیم قرن از برنامه‌ریزی و برنامه‌ریزی روستایی در ایران می‌گذرد، نشانه‌های ناپایداری از قبیل تخریب پوشش گیاهی و کاربرد غیر اصولی منابع طبیعی، بیکاری و عدم وجود اشتغال پایدار، ضعف بنیان‌های اجتماعی جهت تعمیم مشارکت و غیره در فضاهای روستایی کشور مشهود است. هدف این پژوهش شناسایی و بررسی بنیادها و عوامل ایجادکننده ناپایداری روستایی در کشور است.روش: در این تحقیق اطلاعات به روش کتابخانه‌ای جمع‌آوری و تنسیق گردیده و با استفاده از تجزیه و تحلیل کیفی، یعنی تفکر و استدلال‌های عقلانی، عوامل موثر در ناپایداری روستایی شناسایی و مدخلیت آن در ناپایداری روستایی تحلیل گردیده است.یافته‌ها: براساس دانش موجود، برخی ازعوامل موثر بر ناپایداری روستایی به شرح زیر شناسایی و به دودسته عوامل ملی و فراملی تقسیم شده است. عوامل ملی عبارتند از؛ بومی نبودن مبانی نظری و الگوهای توسعه در ایران، نقایص ومشکلات حاکم بر نظام برنامه‌ریزی، رانتیر بودن دولت، نقایص آموزشی و پایین بودن سطح سواد، مشکلات و کاستی‌های مدیریت روستایی، ضعف امکانات و خدمات و عوامل فراملی عبارتند از رویکرد عقل‌باوری و سلطه بر طبیعت، انقلاب صنعتی، رشد جمعیت و ماهیت توسعه.محدودیت‌ها/ راهبردها: ناپایداری روستایی در ایران عمدتاً نتیجه بنیان‌ها و ساختارهایی است که به تضعیف مشارکت اجتماعی روستاییان میانجامد. لذا تحقیقات بعدی می‌تواند به روش‌ها و راهکارهای اصلاح این بنیان‌ها بپردازد. همچنین غیربومی بودن الگوهای توسعه که برمبنای نظری برنامه‌ریزی، مدیریت توسعه و ... نیز تاثیرگذار است، در ناپایداری روستایی نقش اساسی دارد. از‌این‌رو تحقیق در راستای تدوین الگویی بهینه، متناسب با مقتضیات بومی کشور می‌تواند مورد توجه پژوهش‌های بعدی قرار گیرد.اصالت و ارزش: این مقاله از حیث رویکرد نظری به عوامل موثر بر ناپایداری روستایی و نیز از جهت نحوه نگرش آن به عوامل ناپایداری در راستای اولویت بخشی به نقش انسان، جدید است.