واگرایی ریختی اشکول (Glis Glis Linnaeus, 1766) در امتداد جنگل‌های هیرکانی شمال ایران، شاهدی بر وجود خردپناهگاه در طی آخرین دوره یخبندان

ردپای نوسان های اقلیمی و پیش روی و پس روی یخچال ها در اعصار گذشته را می توان در برخی از جانداران مشاهده نمود. تغییر گسترۀ پراکنش به سمت عرض های جنوبی در دورۀ پیش روی یخچال ها و بقای این جانداران در پناهگاه ها و انتشار مجدد به عرض های جغرافیایی بالاتر، باعث ایجاد تغییراتی ریختی و ژنتیکی شده و با بررسی این تغیرات می توان گسترۀ حضور پناهگاه‌های مهم به ویژه در دوره پلیستوسن را مشخص نمود. در این پژوهش شواهدی اولیه در خصوص نقش خردپناهگاهی محدودۀ شرقی جنگل‌های هیرکانی کشور در آخرین دوره یخبندان بزرگ ارائه می گردد. در این راستا مطالعه، گونۀ اشکول (glis glis linnaeus, 1766) که دارای ویژگی های بوم شناختی و زیستی نسبتا منحصر به فردی می‌باشد به عنوان گونه مدل انتخاب گردید. استخوان فک زیرین افراد متعلق به جمعیت‌های مختلف در امتداد جنگل‌های خزری ایران به شیوه استاندارد تصویربرداری شده و تحلیل های ریخت سنجی هندسی انجام شد. نتایج حاصل از این تحلیل ها با نتایج به دست آمده از مطالعات ژنتیکی مقایسه گردید.  نتایج حاکی از واگرایی ریختی شدید جمعیت واقع در منتهی الیه بخش شرقی پناهگاه هیرکانی بر اساس صفات فک زیرین می‌باشد که کاملا منطبق بر یافته های ژنتیکی پیشین می‌باشد. همچنین ویژگی های ریخت شناختی ظاهری از قبیل میانگین وزن، میانگین طول بدن و طول دم نیز اختلاف معناداری را با سایر جمعیت‌های مورد بررسی در مرکز و منتهی الیه غربی محدوده جنگل‌های خزری نشان م

Morphological divergence of the Fat dormouse along the Hyrcanian forests of Northern Iran, indicate about the presence of microrefugium during LGM

Quaternary climatic fluctuations had remained phylogeographical footprints on some organisms. Relocation of northern populations of many species to the southern parts during ice ages, followed by subsequent northward expansions from refugia during interglacial periods had been resulted in intraspecific morphological and molecular divergence. This model has been used Fat Dormouse was used as a model species for investigation about such events that happened in the Hyrcanian Refugium. By photographing of lower mandibles we would able to compare morphological differences between populations distributed along the Hyrcanian forests. We compared our results with previous molecular findings. However the role of remnant Hyrcanian forests as a refugium has been confirmed by some investigations but longterm survival and isolation of some species in this refugium from eastern and northern parts of Palearctic region trigged inter population’s evolutionary divergence. By investigation about these evolutionary diverged traits, some micro refugiums can be defined along the Hyrcanian refugia. In this study, we found some preliminary documents about the presence of eastern micro refugia based on morphological divergence of Glis glis as a model species.