پیش‌بینی‌پذیری ارجاعی مشارکان رویداد و گزینش صورت ارجاعی در گفتمان فارسی

پیش‌ببینی‌پذیری ارجاعی به احتمال بیان مجدد مشارکان یک رویداد گفته می‌شود که نقش مهمی در درک گفتمان دارد. در این مقاله، به بررسی این مسئله پرداخته شده که در گفتمان فارسی، پس از خواندن یک جمله با مشارکان عامل، کنش‌رو و پذیرنده، خوانندگان ترجیح می‌دهند جمله‌ بعد را با کدام مشارک و با چه صورت ارجاعی (ضمیر یا اسم صریح) آغاز کنند و تاثیر نمود دستوری در انتخاب مشارک چیست. برای این منظور، تعداد 75 نفر گویشور فارسی‌زبان در آزمون تکمیل داستان شرکت کردند. در این آزمون از آزمودنی‌ها خواسته شد که بعد از خواندن جمله‌ای با مشارکان مذکور در سه نمود تام، ناقص و ناقص استمراری، ادامه‌ سناریو را با نوشتن جمله‌ای تکمیل کنند. سناریوهای آزمون شامل 18 جمله‌ اصلی و 20 جمله‌ پرکننده بود. داده‌ها پس از جمع‌آوری با استفاده از آزمون معنی‌داری مجذور کای در نرم‌افزار آر تحلیل شدند. یافته‌های پژوهش نشان داد که: 1) ارجاع به نقش معنایی پذیرنده عموماً در همه‌ نمودها بیشتر از ارجاع به نقش معنایی عامل بوده است؛ 2) از ضمیر محذوف عمدتاً برای ارجاع به نقش عامل (در جایگاه فاعل) و از اسم صریح برای ارجاع به نقش پذیرنده استفاده شده است، 3) در نمودهای ناقص ارجاع به عامل بیشتر و ارجاع به پذیرنده کمتر از نمود تام بوده و برعکس. همچنین چنانچه آزمودنی‌ها از مشارک کنش‌رو برای آغاز جمله‌ بعدی استفاده می‌کردند، در این صورت بسامد کنش‌رو در نمود ناقص استمراری بیش از نمود تام و ناقص بوده است. در مجموع یافته‌های این پژوهش ضمن پشتیبانی از تاثیر معنی‌دار نمود دستوری بر پیش‌بینی‌پذیری ارجاعی مشارکان، نشان می‌دهد که نقش پذیرنده دارای پیش‌بینی‌پذیری بیشتر برای بیان مجدد در گفتمان فارسی است اما نقش عامل به‌دلیل مورد ارجاع واقع شدن با ضمیر دارای دسترس‌پذیری بیشتر است.

referential predictability of event participants and the choice of referential forms in persian discourse

referential predictability refers to the next-mention likelihood of event participants which plays a crucial role in discourse comprehension. this article aims to explore referential predictability of participant roles such as agent, recipient and theme, their referential forms and the effect of grammatical aspect on predictability in persian discourse. to this end, 75 persian speakers participated in a story completion task in which they read transfer-of-possession sentences in one of three conditions of perfective, imperfective, and progressive imperfective aspects and provided a continuation to the sentences. the data were collected and analyzed using chi-square test. results showed that grammatical aspect had a significant effect on the predictability of event participants. also, it was found that the recipient role had a greater predictability in transfer-of-possession events in persian, but it was the agent role (in the subject position) the enjoyed greater accessibility given that it was mostly referred to by null-pronouns.