چندمعنایی پیشوند «هم-» در صرف ساختاری

پیشوند «هم-» در زبان فارسی، با اتصال به پایه‌های اسمی و قیدی، صفت، اسم و یا قید مشتق می‏سازد. در این مقاله که در چارچوب صرف ساختاری بوی (2010) نگاشته شده ‌است، ابتدا حوزه‏های معنایی بیش از 500 واژه‏ی مشتق دارای پیشوند «هم-» که از پیکره‌ی بیجن‌خان و نیز چند فرهنگ لغت فارسی استخراج شده‌اند، بررسی شده‏اند. سپس، طرحواره‌ها، زیرطرحواره‌ها و درخت وراثت واژه‌های مشتق حاصل، ارائه و بررسی گردیده‏اند. براساس نتایج این پژوهش، پیشوند «هم-» دارای پنج حوزۀ معنایی و 14 معنا و کارکرد متفاوت است؛ بنابراین چندمعناست. این چندمعنایی در سطح طرحواره‏های انتزاعیِ ساختاری قابل تبیین است و از این‌رو چندمعنایی ساختاری نامیده می‏شود. بررسی این واژه‏های چندمعنا نشان داده ‌است که پیشوند «هم-» بیشتر نقش صفت‏ساز و اسم‌ساز دارد تا نقش قیدساز.

polysemy of the prefix hæm- in construction morphology

the prefix hæm- in persian forms a noun, an adverb or an adjective by connecting to the bases such as nouns and adverbs. in this article, which is written in the framework of construction morphology, booij (2010), the semantic domains of more than 500 derived gathered from bijankhan corpus and some persian dictionaries words with the prefix ham- have been investigated. then, the schemas, subschemas and inheritance tree of them have been presented and analyzed. according to the results of this research, the prefix ham- has five semantic domains and 14 different meanings and functions; so it has multiple meanings. this polysemy can be explained at the level of constructional abstract schemas and as a result it is called constructional polysemy. examining these derived words has shown that the prefix hæm- has more of an adjective-forming and noun-forming function than an adverb forming function.