گفتگوی دینی مسلمانان و مسیحیان در دربار گورکانی: زمینه، کیفیت و دستاوردها

در پژوهش حاضر مقطعی از گفتگوهای دینی مسلمانان و مسیحیان بررسی می‌شود که در هند دوره گورکانی صورت پذیرفته است. مسئله پژوهش ناظر بر واکاوی زمینه، کیفیت و نتایج این گفتگوی دینی در چهارچوب سنت مجادلات اسلامی مسیحی و تاثیری است که دو عامل زمینه‌ای بر روند و جهت‌گیری گفتمانی آن داشته است؛ نخست، نگرش فرهنگی شاهان گورکانی، به‌ویژه جهانگیر شاه و دوم، شرایط ویژه زمانه که ظهور استعمار پرتغال و بازوی فرهنگی آن یعنی تبشیر مسیحی محور آن بود. مبنای استنادی بررسی، گزارش‌ها و روایاتی است که به قلم افراد حاضر در متن گفتگوها نگاشته شده است. این گزارش‌ها در مرتبه نخست، شامل یک ردیه حجیم فارسی با نام آیینه حق‌نما، نوشته ژروم گزاویه، مبشر یسوعی پرتغالی و نیز، تقریری از مناظره‌ها و مجادلات دینی است که زیر عنوان مجالس جهانگیری توسط عبدالستار لاهوری گردآوری شده است. محتوای این منابع در کنار دیگر مطالب و شواهد مرتبط، با یک رهیافت تحلیلی استنباطی، ارزیابی و در جهت پاسخ به پرسش محوریِ پژوهش استفاده شده است. تمرکز اصلی پژوهش بر ترسیم نمایی از کیفیت این گفتگوها در دربار جهانگیر کورگانی و تبیین سهم وی در شکل‌گیری فضای این مناظرات است. همزمان، چندوچون حضور نمایندگان ادیان در متن گفتگوها، محتوا و سرشت آن، منطق مجادله و دستاوردهای آن نیز واکاوی می‌شود. نتیجه بررسی نشان می‌دهد که سرشت و چهارچوب گفتگوی دینی میان مسلمانان و مسیحیان در دوره گورکانی، در عین اینکه آن را می‌توان تداومی از سنت جدل اسلامی مسیحی قلمداد کرد، آشکارا از عوامل و مولفه‌های زمانه تاثیر پذیرفته بود. این عوامل عبارت بودند از نگرش فرهنگی و دینی شاهان گورکانی، نفوذ و رسمیت زبان فارسی به‌مثابه زبان رسمی دربار و دیوان حکومت گورکانی و نیز، ظهور و گسترش استعمار پرتغال که تبشیر مسیحی با محوریت یسوعیان گفتمان فرهنگی آن را نمایندگی می‌کرد.

muslim christian dialogues in the mughal court: context, process and achievements

in this study, we investigate a period of muslim christian controversy that occurred in mughal india. our research aims to analyze the background, quality, and outcomes of this religious dialogue within the context of the tradition of islamic christian debates. we consider the influence of both the mughal kings’ cultural attitudes and the unique conditions of the time on the discourse. our review draws upon reports and narratives written by witnesses present during these conversations. notably, we examine two primary sources: the large persian refutation called ayine haqnoma, authored by jerome xavier, a portuguese jesuit, and an account of religious debates compiled as majālis jahangīrī by abdul sattar lahuri. the central focus of our research lies in portraying the quality of these court conversations during jahangir’s reign and understanding his role in shaping the debate’s context. additionally, we analyze the content, nature, logic, and achievements of this controversial dialogue. our findings reveal that while the muslim christian dialogue in the mughal period continues the tradition of islamic christian debates, it is significantly influenced by some contemporary factors such as the mughal kings’ cultural and religious attitudes, the formal use of persian language, and the emergence of portuguese colonialism.