زمینه‏ ها و عوامل شورش خواجه مرجان در بغداد علیه جلایریان

خواجه‏مرجان یکی از امرای اواخر دوره ایلخانی است، که به خدمت امیر حسن جلایری درآمد و در نتیجه نزاع‏ میان مدعیان محلی بر سر قدرت، نقش مهمی در تثبیت حاکمیت جلایریان در بغداد ایفا کرد. اما در زمان سلطان اویس(776 757ق) و در غیاب وی، به طور ناگهانی در بغداد شورش و علیه سلطان ولینعمت خویش اعلان جنگ نمود(766 765ق). تحقیق حاضر با تکیه بر منابع تاریخی، ادبی و ‏مطالعات سکه‏شناسی و با رویکرد توصیفی تحلیلی در پی پاسخ به این پرسش است، که دلایل شورش خواجه‏مرجان در بغداد علیه دولت ولینعمت خویش چه بود؟ تحلیل‏ها بر این اساس استوار است، که در زمینه عوامل داخلی شورش خواجه‏مرجان در بستر خلاء قدرت و تداوم بی‏ثباتی سیاسی ناشی از تجزیه حکومت متمرکز ایلخانان در درازمدت رخ داد. همچنین تاثیر الگوی حکومت‏داری جلایریان مبتنی بر قاعده سیورغال و رسم تحمیل عوارض مالیاتی بر اموال وقفی را نباید از نظر دور داشت. مهمتر آنکه در زمینه عوامل خارجی باید به نقش و دخالت مملوکان مصر اشاره کرد. در بُعد سیاسی مملوکان تشکیل یک دولت وابسته در بغداد را دنبال می‏کردند و در بُعد مذهبی شورش خواجه‏مرجان به واسطه دخالت آنان دارای ماهیت دینی با هدف احیای خلافت در بغداد بوده است.

backgrounds and factors of khwaja marjan’s rebellion in baghdad against jalayirid

khwaja marjan was one of the emirs of the late ilkhanid period, who served emir hassan jalayirid. as a result of the conflict between local contenders for power, she played an important role in consolidating the rule of jalayirid in baghdad. but during the time of sultan uwais (757 776 ah) and in her absence, she suddenly rebelled in baghdad and declared war against her sultan (765 766 ah). based on historical, and literary sources and numismatic studies and with a descriptive analytical approach, the present research seeks to answer this question, what were the reasons for khaja marjan’s rebellion in baghdad against her government? the analysis is based on the fact that in the context of the internal factors of khajah marjan’s rebellion, it occurred in the context of a power vacuum and the continuation of political instability caused by the disintegration of the ilkhanate’s centralized government in the long term. also, the influence of the jalayirid governance model based on the rule of siorghal and the custom of imposing taxes on waqf properties should not be overlooked. more importantly, in the context of external factors, the role and involvement of the mamluks of egypt should be mentioned. in the political dimension, the mamluks followed the formation of a dependent government in baghdad. in the religious dimension, khwaja marjan’s rebellion, due to their intervention, had a religious nature with the aim of restoring the caliphate in baghdad.