بازآفرینی فضایل شاهی سیاستنامه خواجه نظام‌الملک در آثار تاریخ‌نویسان عصر صفوی (907-1136ق.)

با استقرار حکومت صفوی (907 ق.)، تاریخ‌نویسان عصر در فضای فکری و گفتمان جدید، وظیفه‌ای را به عهده گرفتند که تاریخ‌نویسان پیش‌ از این، کمتر به آن پرداخته بودند و آن به کارگیری فضایل شاه‌آرمانی سیاستنامه‌‌ها، برای مشروعیت‌بخشی به پادشاهان هم عصرشان بوده است. از ویژگی‌های اصلی سیاستنامه‌ها یا سیرالملوک‌ها، یکی از حوزه‌های اصیل فکرى در اندیشه سیاسى ایران دوران اسلامی، به‌خصوص در دوران میانه، توجیه‌گرى سیاسى و مشروعیت بخشی و تایید حکومت‌ها و شاهان عصر بوده است. این آثار با توجه به شرایط تاریخى سیاسى ظهور آن‌ها، خصایص ویژه‌اى داشته و به منظور راهنمایى عملى امیر یا سلطان خاص نوشته شده‌اند. پژوهش حاضر در پی آن است که تاریخ‌نویسان عصر صفوی کدام یک از فضایل شاه‌آرمانی سیاستنامه نظام‌الملک، از منابع اصیل طرح و انتقال اندیشه شاه‌آرمانی در دوره میانه را برای توصیف پادشاه هم عصرشان به کار برده‌اند؟ و اهداف تاریخ‌نویسان از توجه به آثار سیاستنامه‌ای چه بوده است؟ یافته‌های پژوهش نشان می‌دهد که تاریخ نویسان این عصر تحت تاثیر سنت‌های فکری ایرانی و زمینه‌های تاریخی، جهت مشروعیت‌بخشی به سلاطین صفوی از فضایلی چون برگزیده بودن، ایجاد کننده امنیت، بوجود آورنده سعادت و نیکبختی، عدالت و دادگری، دینداری و حمایت از دین، سیاست و اداره امور، دانش نظامی و دارا بودن صفات ظاهری شایسته را به صورت غیر دستوری و انتسابی استفاده کرده‌اند. هدف اصلی این پژوهش که با روش توصیفی - تحلیلی و بهره‌گیری از منابع تاریخی عصر صفوی نگاشته شده، بازآفرینی فضایل شاه‌آرمانی یکی از مهم‌ترین سیاستنامه‌‌های دوران اسلامی در آثار تاریخ‌نویسان عصر صفوی است.

the re-creation of the royal virtues of khwaja nizam al-mulk’s siyāsatnāmeh in works of historians of the safavid era (1136-907 a.h.).

with the establishment of the safavid government (907 a.h.), the historians of the era, in the new intellectual atmosphere and discourse, took on a task that historians had rarely addressed before. it was the task of applying the virtues of the king’s ideal in siyāsatnāmeh to legitimize the kings of their time. one of the main features of siyāsatnāmeh or siral-muluks, one of the original areas of thought in the political thought of iran during the islamic era, especially in the middle ages, was political justification and legitimization and approval of the governments and kings of the era. according to the historical-political conditions of their appearance, these works had special characteristics and were written for the purpose of practical guidance of a certain emir or sultan. the present study seeks to find out which of the virtues of shah armani (fazaeil shahi) of nizam al-mulk’s siyāsatnāmeh, from the original sources of the design and transmission of shah armani’s thought in the middle ages, have been used by the historians of the safavid era to describe the king of their time. and what have been the goals of historians in paying attention to political works? the findings of the research show that the historians of this era, under the influence of iranian intellectual traditions and historical contexts, in order to legitimize the safavid sultans from virtues such as being chosen, creating security, creating happiness and good fortune, justice and justice, religiousness and supporting religion, politics and administration of affairs, they have used military knowledge and possessing good external qualities in a non-mandatory and attributive manner. the main goal of this research, which was written with a descriptive-analytical method and using the historical sources of the safavid era, is to recreate the virtues of shah armani (fazaeil shahi), one of the most important policies of the islamic era in the works of historians of the safavid era.