تعارضات درون ساختاری و کارکردی در نظام دیوانسالاری دولت سلجوقی

دولت سلجوقی، برای ایجاد مدیریت متمرکز و پایدار دیوان‌سالار، دارای دو محدودیت اساسی درون ساختاری بود. نخست محدودیت در منابع مالی و پولی پایدار و دوم محدودیت در نظام ارتباطات و حمل‌ونقل و سازوکارهای اداری و نظارتی مستمر. حاکم بودن اقتصاد معیشتی و کالایی در سطح جامعه، موجب وصول غالب مالیات‌ها به‌صورت جنس و کالا و درنتیجه کمبود و محدودیت منابع پولی در خزانه مرکزی بود. کمبود نقدینگی در خزانه حکومت هم مهم‌ترین مانع فراروی تاسیس و تثبیت نظام دیوانسالاری بود. اقدام دولت سلجوقی در واگذاری اقطاع و پرداخت غیر نقدی مواجب صاحب‌منصبان حکومتی، ناشی از همین وضعیت کمبود نقدینگی بود. همچنان که نبود سیستم حمل‌ونقل و ابزارهای ارتباطی و نظارتی مستمر در گستره قلمرو سیاسی، موجب ناتوانی دیوان مرکزی در نظارت پیوسته در ایالات و فعالیت حکام محلی و ایالتی بود. بر اساس یافته‌های تحقیق حاضر، تقارن و پیوستگی شرایط دوگانه مذکور گسست سیاسی-اداری ایالات دولت سلجوقی و تجزیه و فروپاشی دیوانسالاری مرکزی را در پی داشت.

intra-structural and functional conflicts in the administrative system of the seljuk government

the seljuk government had two major internal barriers to establishing centralized and stable bureaucratic management. the first obstacle was the lack of stable financial and monetary resources. the second obstacle was the lack of a centralized communication and transportation system in the political realm. the dominance of the natural economy in the society and the low prevalence of money in the market and trade relations caused the shortage and limitation of monetary resources in the central treasury. because the government had to collect taxes in a non-monetary way. lack of liquidity in the government treasury was the most important obstacle to the establishment and consolidation of the bureaucracy. the policy of the seljuk government in assignment of igta’ and non-cash payments to government officials was due to lack of liquidity. also, the lack of a transportation system and continuous means of communication within the political realm led to the inability of the central court to continuously oversee the provinces and the activities of local and province governors. these two conditions led to the disintegration of the seljuk state and the collapse of the central bureaucracy.