کاربست روش ابن خلدون در نقد اخبار بلاذری درباره فتوح قتیبه بن مسلم باهلی در ماوراءالنهر

احمد بن یحیی بلاذری از مهمترین مورخان، نسابان و جغرافی دانان بزرگ جهان اسلام است که مدتی هم مامور خراج و برید در عصر عباسی بود. این مورخ آثار متعددی به نگارش درآورده اما کتاب «فتوح‌البلدان» او از، مهمترین منابع تاریخی فتوح و مرجع بسیاری از مورخان بعدی بوده است. مسئله اصلی این پژوهش با توجه به اهمیت و نقش پر رنگ روایت های این کتاب در بین مورخان، بررسی و نقد روش بلاذری در تاریخ نویسی فتوح با تکیه بر چهارچوب های تاریخ نگاری در آراء ابن خلدون است. به عبارتی روشن تر در این پژوهش به طور متمرکز، برای تعمیق مسئله اصلی، صرفا روایت های بلاذری درباره فتوح ماوراءالنهر توسط قتبیه بن مسلم باهلیاز ابعاد مختلف و با تکیه بر بنیادهای تاریخنگاری ابن خلدون مورد نقد و واکاوی قرار می گیرد، تا از این مجرا نقاط ضعف و قوت روش بلاذری تا حدودی روشن گردد. از این رو سوال اصلی پژوهش اینچنین قابل طرح است که مولفه های تاریخ نویسی بلاذری پیرامون فتوح قتیبه بن مسلم در ماورالنهر کدامند و با اصول تاریخنگاری ابن خلدون تا چه اندازه قابل تطبیق هستند؟ در پاسخ به این سوال به نظر می رسد بر اساس معیارهای تاریخنگاری در نظر ابن خلدون، روایت های بلاذری پیرامون اخبارفتوح قابل نقد و جرح و تعدیلند و نمی توان به طور کامل آنها را مبتنی بر تاریخنگاری اصولی و چهارچوبمند دانست.

applcation of ibn khaldoun’s method in criticizing al-baladhuri’s news about the conquest of qutaiba ibn muslim bahili in transoxiana (mawra al-nahr)

ahmad ibn yaḥya al-balādhurī is one of the most influential historians, and great geographers of the islamic world, who was the agent of diwan kharaj in the court of the abbasid caliphs. this historian has written many works, but his book futūḥ al-buldān has been one of the most important historical sources of conquest (futūḥ) and a reference for many subsequent historians. concerning the significance and the outstanding role of the narratives of this book among historians, the present study aims to examine and criticize al-baladhuri’s historiography of conquests, relying on the framework of historiography in ibn khaldun’s ideas. in this research, to deepen the main issue, only baladhuri’s narratives about qutayba ibn muslim al-bahili’s victory (futūḥ) of mawra al-nahr(transoxiana) are criticized and analyzed from various dimensions relying on ibn khaldun’s historiographical foundations to find out the weaknesses and strengths al-baladhuri’s historiography. therefore, the main research question is as follows: what are the components of al-baladhuri’s historiography about qutayba ibn muslim al-bahili’s conquest (futūḥ) of mawra al-nahr (transoxiana), and to what extent are they compatible with the principles of ibn khaldun’s historiography? in response to this question, according to ibn khaldun’s historiographic criteria, baladhuri’s narratives about the conquests can be criticized and modified, and they cannot be considered wholly based on principled and systematic historiography.