کارکرد دینی و اجتماعی آتش و آتشکده در فرهنگ ایران باستان

مرکزیّت آتش و آتشکده در دین ایرانی، و به تبع آن در آیین زردشت، همواره یکی از شناخته‌شده‌ترین و آشکارترین جنبه‌های این دین بوده است و نیایش آتش و مناسک مرتبط با آن چنان در فرهنگ و دین ایران باستان ریشه دوانیده و از چنان اهمیت و محوریّتی برخوردار بوده که مشاهده‌گران ظاهربین را چاره‌ای باقی نمی‌ماند جز اینکه ایرانیان باستان را آتش‌پرست نام نهند. پژوهش حاضر، پژوهشی است توصیفی تحلیلی و مبتنی بر روش تحقیق کتابخانه‌ای که با تکیه بر اسناد و متون تاریخی و نیز بهره‌گیری از داده‌های مردم‌شناسانه، به بررّسی دلایل و زمینه‌هایی می‌پردازد که چنین جایگاه برجسته‌ای را برای آتش و آتشکده‌ها در فرهنگ ایران باستان فراهم ساخته‌اند. بدین منظور، ابتدا به سراغ کارکرد دینی آتش و آتشکده‌ها می‌رود و نقش آتش به مثابۀ واسطۀ میان انسان‌های زمینی و ایزدان آسمانی را به بحث می‌گذارد و سپس، از کارکرد اجتماعی آتشکده‌ها و به‌ویژه آتش‌های بهرام از حیث نقش آن‌ها در شکل‌ دادن به هویّت اجتماعی و به دنبال آن، تقویت یگانگی و همبستگی اجتماعی سخن می‌گوید و بر این اساس، برخی از وقایع تاریخی در ایران باستان و روزگار اسلامی را تبیین می‌کند.

The function of fire and fire temple in the culture of ancient Iran

The significance of fire and fire temple in Iranian religion and subsequently in Zoroastrianism has always been considered as one of the prominent and wellknown aspect of this religion. This being the case, fire worshipping and its related rituals haven been firmly established as pillars of ancient Iranian culture and religion to the extent that external observers had no other choice than calling Iranians fireworshipers. In this regard, this research is a descriptiveanalytical study based on library research method that is relying on historical documents and texts as well as using anthropological data to explain the reason and contexts that have provided such a prominent position for fire and fire temples in the culture of ancient Iran. As such, firstly, the study is dealing with the religious function of fire and fire temples and also discusses the role of fire as a mediator between earthly humans and the heavenly gods. Furthermore, the study discusses the social function of fire temples, especially Bahrām’s fires (Ātaš Bahrāms), in terms of their role in shaping social identity and strengthening the social unity and solidarity to better explicate some of the historical events in ancient Iran and Islamic times.