بررسی رابطه ناپایداری حیات اقتصادی شمال شرقی ایران و حملات ترکمنان با تکیه بر سفرنامه های خارجی (از سقوط صفویان تا پایان عصر ناصری)

دوره ای که از سقوط صفویان آغاز شد و تا خاتمه سلسله قاجار ادامه یافت با صفات متعددی توصیف گردیده است. ولی شاید بتوان گفت بجز در دوره‌های کوتاهی از این دوران نسبتا طولانی، عدم وجود دولت مرکزی یا ناتوانی آن در ایجاد امنیت و ثبات، بهترین توصیف برای ویژگی حکومت است. شواهد متعددی برای این مدعا می‌توان آورد؛ ولی ناامنی فزاینده در نواحی مختلف کشور شاهد مناسبی است که نشان می‌دهد دولت مرکزی روز به روز ضعیف‌تر می‌گردید. ناحیه شمال شرق ایران در این دوره پدیده‌ای را تجربه می‌نمود که به حملات ترکمنان مشهور است. این حملات از اواخر دوره صفوی کم و بیش با ضعف دولت مرکزی آغاز شد و تا پایان عصر ناصری، متناسب با میزان ضعف و قدرت دولت مرکزی در نوسان بود. سفرنامه‌نویسانی که در این دوره از نواحی شمال شرقی ایران عبور کرده‌اند، به طور معمول به پدیده مذکور اشاره کرده‌ و هریک به شواهدی از ناپایداری اقتصادی در آنجا اشاره نموده‌اند. پژوهش حاضر می‌کوشد با تکیه بر نوشته‌های این سفرنامه‌نویسان، با روش تحلیل کیفی، به این سوال پاسخ دهد که علت ناپایداری حیات اقتصادی شمال‌شرق ایران در دوره زمانی سقوط صفویان تا پایان عصر ناصری چه بود. فرضیه پژوهش آن است که ضعف فزاینده دولت در برقراری امنیت، موجب افزایش حملات و ناپایداری اقتصادی این منطقه گردید.

A survey of the Relationship between the Instability of Economic Life in Northeast Iran and Turkmen AttacksRelying on foreign travelogues From the fall of Safavids to the end of the Naserid era

The period that began with fall of the Safavids and continued until the end of the Qajar dynasty has been described with many traits. But it may be argued that except for a brief period of this long period, the absence of a central government or its inability to provide security and stability is the best description of the character of government. There is ample evidence to support this claim, but increasing insecurity in different parts of the country is evidence that the central government is becoming weaker day by day. The northeast region of Iran was experiencing a phenomenon known as the Turkmen invasions during this period. These attacks started more or less with the weakness of the central government from the end of the Safavid period and fluctuated according to the weakness and strength of the central government until the end of the Nasseri era. Travel writers who have traveled through the northeastern regions of Iran during this period have commonly referred to this phenomenon, each pointing to evidence of economic instability there. The present study tries to answer the question of what was the cause of the instability of economic life in Northeast Iran during the period of the fall of the Safavids until the end of the Nasseri era, based on the writings of these travel writers, using qualitative analysis. The research hypothesis is that the growing weakness of the government in establishing security has led to increased attacks and economic instability in the region.