نقش منازعات مذهبی در تضعیف اقتصادی پیشه وران بغداد در قرون چهارم و پنجم ه.ق

محلات شهری با ویژگی‌های خاص خود در دوره اسلامی متاثر از عوامل متعددی تشکیل می‌شدند. یکی از مهم‌ترین این عوامل، افتراق یا اتحاد مذهبی ساکنان یک محله با بازاریان و متولیان مذهبی در محلات شهری بود. به بیانی بهتر پیروان هر مذهب در محله خاص خود زندگی می‌کردند و محل زندگی آن‌ها با محل کسب‌وکار پیشه‌وران و صاحبان حرف هم‌مذهبشان، وحدت جغرافیایی داشت. نزدیکی پیشه‌وران با محافل و متولیان مذهبی در شهرها در کنار برخی دلایل دیگر، منجر به آن شد که به‌طور مستمر نقش مذهب در مناسبات اقتصادی و فرهنگی پیشه‌وران، برجسته‌تر و پررنگ‌تر شود. به‌تبع همین مسئله، صف‌بندی‌های مبتنی بر عامل مذهب، در محلات مختلف و بازارهای آن‌ها تشکیل شد و کم‌کم دامنه عملی به خود گرفت. این تنازعات فرقه‌ای در طول زمان، نتایج زیان‌بار اقتصادی و جانی فراوانی به‌ویژه برای پیشه‌وران به‌عنوان مهم‌ترین نهاد اجتماعی آن عصر به بار آورد. با توجه به اهمیت این مسئله در اقتصاد جوامع اسلامی، پژوهش حاضر بامطالعه موردی شهر بغداد به‌ویژه محله کرخ آن به دنبال پاسخ به این پرسش است که منازعات مذهبی چه نقشی در تضعیف اقتصادی و سیاسی پیشه‌وران بغداد در قرون چهارم و پنجم هجری در مقابل حکومت داشته است؟ فرضیه پژوهش حاضر این است که منازعات فرقه‌ای در بغداد به دلیل آتش‌سوزی بازارها، کشتار نیروهای ماهر پیشه‌ور و غارت مغازه‌ها و اموال پیشه‌وران موجب تضعیف اقتصادی طبقه بازاریان و نابودی برخی کسب‌وکارها شده است که درنهایت این عوامل موجب تضعیف پیشه‌وران در مقابل حکومت نیز شده است. این پژوهش درصدد است با رویکردی توصیفی تحلیلی، به واکاوی داده‌های تاریخی پیرامون نقش منازعات مذهبی در تضعیف اقتصادی پیشه‌وران بغداد در قرون چهارم و پنجم بپردازد.

The Role of Religious Conflicts in the Economic weakness of Baghdad Craftsmen in the Fourth and Fifth Centuries

Craftsmen in postIslamic Iran history have had a close relationship with religion and its custodians. Among the factors close connection of guilds to religion and its custodians, proximity to the physical space of the mosque and market place, providing effective support to groups and the influential religious scholars in society. Proximity of craftsmen to religious circles in cities consistently emphasized the role of religion in the economic and cultural relations of the pioneers. In such a way that caused the queuing based on the factor of religion among the artisans living in various neighborhoods of cities and led neighborhood conflicts based on religious differences. This has had some dire consequences, especially in the field of economics, for craftsmen. This study is going to answer the question of what was the role of religious conflict in the economic weakness of Baghdad’s craftsmen in the fourth and fifth centuries. The results of this study show that sectarian disputes in Baghdad due to the market fires, killing of skilled artisans, looting shops and craftsmen’s property caused economic weakness of craftsmen. This research aims to analyse historical data through a descriptiveanalytical method to indicate the role of religious conflicts in the economic weakness of Baghdad’s craftsmen through the Fourth and Fifth centuries.