بررسی تحول تاریخی مفهوم دهقان؛ از زمین دارِ اشرافی به روستاییِ کشاورز (از دوره باستان تا سده ششم هجری)

دهقانان یکی از مهمترین و تاثیرگذارترین گروه‌های اجتماعی در تاریخ ایران عهد ساسانی و نخستین سده‌های اسلامی بودند. دهقانان زمین‌داران اشرافیِ فرهیخته‌ای بودند که در گذار از عصر باستانی به عهد اسلامی که دگرگونی‌های سیاسی و دینی بزرگی رخ داد، نه تنها موقعیت و جایگاه اجتماعی‌شان تنزل نیافت بلکه در مواردی ارتقاء نیز یافت. در عصر فتوحات آنان عمدتاً حاکمان و والیان بسیاری از مناطق مختلف ایران عصر ساسانی بودند که با مصلحت‌اندیشی با فاتحان عرب به صلح و توافق رسیدند و همچنان اشرافیتِ ارضی خود را تا چند سده بعد حفظ نمودند. اما آنچه در تاریخ پرفراز و نشیب این گروه اجتماعی بسیار حائز اهمیت است، تحولی است که در مفهوم دهقان از سده ششم هجری به بعد رخ داد. در واقع از این سده به بعد شاهد تحول تدریجی مفهوم دهقان از زمین‌دار اشرافی به روستایی کشاورز هستیم. پژوهش حاضر به دنبال چرایی این تحول بسیار مهم و البته شگرف است. بنابر یافته‌های پژوهش این تحول نه معلول تحولات سیاسی (سقوط نظام ساسانی) و نه محصول دگرگونی‌های دینی (اسلام آوردن ایرانیان) بلکه ناشی از تغییرات اقتصادی و نظام زمین‌داری بود.

The study of historical evolution of the position of the dehgan from aristocratic landowner to rural farmerFrom ancient times to the sixth century AH

The Dehgans were one of the most important and influential social classes in Iranian history during the Sassanid and early Islamic centuries. The social position of the Dehgans who were educated and aristocratic landowners, in the transition from the ancient times to the Islamic era, when great political and religious changes took place, did not decrease but also improved in some cases. During conquests, Dehgans were mainly rulers and governors of many different regions of Sassanid Iran. They reached peace and consensus with Arab conquerors and maintained their aristocracy for several centuries. But what is important in the history of this social class, is a change in the concept of Dehgan from the sixth century AH onwards. In fact, from this century onwards we are witnessing the gradual evolution of the concept of Dehgan from aristocratic landowner to poor rural. This research seeks to explain why this very important evolution occurred. According to the research findings, this evolution was not caused by political changes (the fall of the Sassanid regime) or religious changes (the conversion of Iranians to Islam), but rather by economic changes and the land system.