تاریخ‌نگاری و تاریخ نگری میرزا محمد کلانتر فارس

این پژوهش درباره‌ی اندیشه‌ی تاریخ نگاری میرزا محمد کلانتر فارس، از شخصیت‌های دیوان‌سالار مورخ عصر زندیه است. یگانه نگاشته‌ی وی، اثری است؛ موسوم به روزنامه که پژوهشگران درباره گونه شناسی آن، باهم اختلاف‌نظر دارند. البته آنچه در اظهارنظرها در مورد این اثر و نویسنده آن در نظر گرفته نشده و به نظر نگارنده، منشا اصلی اختلاف‌نظرهای موجود درباره‌ی ماهیت اثر حاضر، شده، آن است که اندیشه و تفکر تاریخی، روش و شیوه تاریخ‌نگاری و دیدگاه‌های بعضاً بدیع و پیشروانه سیاسی و اجتماعی کلانتر، موردعنایت قرار نگرفته است. بنابراین در این پژوهش، تلاش می‌شود تا منظومه ی فکری نویسنده و اندیشه‌ی تاریخ نگاری وی در پرتو اوضاع سیاسی، اجتماعی و فرهنگی عصر وی واکاوی شود و شاخصه‌ها و اختصاصات تاریخ نگاری او با استفاده از روش توصیفی تحلیلی به دست داده شود. دستاوردهای این پژوهش نشان می دهد که اثر کلانتر از جهاتی چون سلطنت محوری، ایران‌مداری، اسلام مداری و اخلاق‌گرایی در تداوم سنت تاریخ‌نگاری پیشین و از جهاتی همانند گرایش به ساده‌نویسی، رویکرد انتقادی به حکومت و حکومتگران و نیز رویکرد اجتماعی جزئی نگر و فردگرایی (مولف محوری) دارای رویکردی تازه به شمار می‌رود که در حوزه‌ی تاریخ‌نگاری ایرانی اثری متفاوت است