تحلیل نظریه رشد اخلاقی کولبرگ با رویکرد قرآنی

مقدمه: مسالهرشد اخلاقی در طول قرن‌ها از مهمترین مسایل اجتماعی مورد توجه بوده است. قرآن به عنوان کامل‌ترین کتاب راهنمای بشر دربردارنده بحث‌های عمیق اخلاقی است. مسائل اخلاقی در زمان ما اهمیت ویژه‌ای دارد، چراکه نظریه‌پردازان مختلفی هریک بنابر زمینه ایدئولوژیکی و فرهنگی، در این زمینه نظریه‌پردازی نموده‌اند و اکثریت آنها نتوانسته‌اند از زندگی عرفی انسان فراتر رفته و بنیان‌های روحانی و عقلانی و انگیزشی در اخلاق را که ریشه در خلقت الهی و فطرت آدمی دارد، مورد توجه قرار دهند. مطالعه و بررسی رشد اخلاقی از دیدگاه اسلامی و مبتنی برقرآن کریم نیازمند بررسی گسترده و از ابعاد مختلف می‌باشد. در این مطالعه سعی شده است به‌عنوان مقدمه و ورود در این مبحث عظیم، نظریه رشد اخلاقی کولبرگ با رویکرد قرآنی مورد بررسی قرار گیرد.روش کار: این مطالعه از نوع مطالعات مروری است که با بهره‌گیری از مطالعات کتابخانه‌ای و اینترنتی انجام شده است و منابع مرتبط با موضوع استخراج گردیده و مورد بررسی قرار گرفته است.یافته‌ها: از دید قرآن، انسان در طول زندگی از مراحلی با ویژگی‌های مخصوص آن مرحله می‌گذرد و این دیدگاه در نظریه رشد شناختی و اخلاقی روان‌شناسان معاصر از جمله پیاژه وکولبرگ نیز مطرح شده است. از منظرکولبرگ مراحل رشد اخلاقی ثابت و بدون تغییر هستند و استدلال و داوری‌های اخلاقی با جنبه‌های شناختی ارتباط دارد. اما از نظر اسلام قوانین واحکام اخلاقی مطلق و واقعی هستند و از این رو در برخی موارد نظریات روان‌شناسان غربی کاملاً متفاوت و حتی متضاد با رویکرد  اسلامی است. از جمله اینکه روان‌شناسان غربی، به تمامیت رشد اخلاقی انسان کمترتوجه دارند و یا چنان متمرکز بر سطوح پایین تحول اخلاق آدمی هستند که سطوح متعالی روحانی و عقلانی در اخلاق را نادیده می‌گیرند.نتیجه‌گیری: مهمترین انتقاد به نظریه رشد اخلاقی کولبرگ این است که تا حدی ماهیت چندبعدی حوزه اخلاق را نادیده گرفته است و دچار محدودیت‌ها و ضعف‌های نظری است. اتکاء به نظریه‌های روان‌شناسی و ابزارهای تهیه ‌شده برای سنجش رشد اخلاق در غرب، با فرهنگ دینی و ملی ما کاملاً تطابق ندارد. هرچند در زمینه مباحث رشد اخلاقی از دیدگاه قرآن، کتب ارزشمندی در منابع شیعی یافت می‌شود، اما مطالعات کمی در زمینه بررسی و نقد نظریه‌های نشات گرفته از ذهن روان‌شناسان غربی با رویکرد قرآنی یا اسلامی انجام شده است. بنابراین لازم است که دانشمندان ایرانی به تولید دانش‌های مبتنی بر بنیادهای دینی و حکمت و فرهنگ اسلامی ـ ایرانی روی آورند.