بررسی و تبیین مساله پیامدگرایی و تکلیف‌گرایی در آموزه‌های اسلامی

یکی از مباحث بسیار مهم در اخلاق هنجاری بررسی و تبیین مساله غایت‌گرایی و وظیفه‌گرایی است. اندیشمندان بسیاری در غرب و عالم اسلام (تا حدودی) بر روی این مساله متمرکز شده و تحقیقاتی نیز از خود بر جای گذاشته‌اند. مساله غایت‌گرایی و وظیفه‌گرایی از جمله مسائل ارزشمندی است که می‌تواند سرآغاز انجام پژوهش‌های کاربردی در آموزه‌های دین مبین اسلام، بالاخص در حیطه اخلاق گردد. این‌که گزاره‌های اخلاقی دین اسلام ناظر بر پیامدگرایی یا تکلیف‌گرایی است، خود امری بسیار مهم است که می‌طلبد پژوهش‌هایی در این زمینه انجام پذیرد. در بسیاری از آموزه‌های اخلاقی دین اسلام، از جمله آیات قرآن کریم، احادیث معصومین (ع) و حتی کلام بزرگان، صریحاً به وظیفه‌گرایی اشاره شده و در برخی آموزه‌ها، به پیامدگرایی تصریح شده است. ما در این پژوهش به دنبال بررسی این نکته مهم هستیم که آموزه‌های اخلاقی دین مبین اسلام، سوءگیری ناظر بر غایت دارد یا وظیفه. علاوه بر آن پیگیری این مساله مهم که اسلام در بحث تربیت اخلاقی، غایت را به عنوان تکلیف اصلی در نظر گرفته یا وظیفه را معیار عملکرد تلقی کرده، امری مهم است. جهت نیل به این هدف، با روش اسنادی و تحلیلی به بررسی این موضوع در متون دینی با محوریت قرآن کریم، پرداخته شده است. از جمله نتایج این پژوهش، تفکیک بین دو حوزه از تعالیم اسلامی، یعنی حوزه ارتباط با پروردگار و حوزه ارتباط با جامعه و مردم است که در اولی، آموزه‌ها ناظر به تکلیف‌اند و در دومی ناظر به غایت و نتیجه.