تحلیل انتقادی نظریه‌های اخلاقی زیست محیطی: ارائه نظریه‌های اخلاقی اسلامی

مسائل و مشکلات زیست ‏محیطی در عصر حاضر باعث شده تا راهبردهای نرم‏ افزاری (بررسی رفتارهای اخلاقی در حوزه محیط‌ زیست) در کنار راهکارهای سخت‏ افزاری (تولید تکنولوژی‏ های دوستدار محیط زیست) برای حل این مسائل مورد توجه قرار گیرند. از سویی دیگر، تحولات اخیر در نظریه‏ های‌ رفتاری، امیدواری‌هایی برای فهم مناسب رفتارهای اخلاقی انسانی در ارتباط با محیط زیست به وجود آورده است. در این پژوهش که به شیوه مطالعه تحلیلی ـ انتقادی صورت گرفته، تلاش بر آن است تا ضمن تشریح و مرور انتقادی نظریه‌های غربی رفتار اخلاقی در حفاظت از محیط زیست، نظریات اخلاقی متفکران و اندیشمندان اسلامی نیز ارائه گردد. نظریه‌های مختلفی از سوی اندیشمندان غربی برای تشریح رفتارهای اخلاقی و غیر اخلاقی انسان‌ها در ارتباط با محیط زیست ارائه شده است، از قبیل نظریه کنش علّی (رفتار هدفمند)، رفتار برنامه‏ریزی‌شده، الگوی اجتماعی ـ روانشناسی رفتار نوع‏دوستانه شوارتز و نظریه ارزش ـ عقیده ـ هنجار استرن. علی‌رغم نشر و به کارگیری زیاد این نظریات رفتاری، این نظریات به دلیل غفلت از ورود متغیرهای اخلاقی، از قبیل هنجارهای اخلاقی و جهت‌گیری‌های ارزشی، مورد نقد می‌باشند. از سوی دیگر، اندیشمندان اسلامی و ایرانی در این زمینه نظریاتی ارائه داده‌اند که به نظر می‌رسد سازگاری بیشتری با اخلاقیات و روحیات جوامع اسلامی دارد. در این پژوهش به برخی از این نظریات اسلامی اشاره شده است. پیشنهاد می‏شود تا محققان اسلامی فعال در حوزه‌های فلسفه اخلاق و روانشناسی اخلاق، تلاش بیشتری جهت استخراج نظریه‌های رفتاری از منابع اسلامی داشته باشند و ضمن به کارگیری این نظریات در تحقیقات میدانی و اصلاح ساختاری آن‌ها، قدرت پیش‌بینی آن‌ها را بهبود دهند.