تاملی بر جلوه‌های حقوق شهروندی در آموزه‌های قرآن و نهج‌البلاغه

زمینه و هدف: امروزه، حقوق شهروندی از دغدغه‌های اندیشمندان علوم اجتماعی و از موضوعات موکد جوامع مدنی است. نگرشی بر مقولات این حوزه، مبین این است که می‌توان به جای اتخاذ موضعی انفعالی و تکرار ادبیات سیاسی ـ اجتماعی غرب، با تقاعدی خاضعانه بر خوان فراخ شریعت، جلوه‌های راستین حقوق شهروندی را دریافت. این مختصر، شمایی از حقوق شهروندی در قرآن و نهج‌البلاغه را به قاب کلام می‌کشد تا شاید اندیشه پژوهندگان را به سمت جستارهای بیشتر و عمیق‌تر معطوف دارد. هدف این مقاله بررسی مفهوم شناختی شهروندی و ردپای آن در قلمرو قرآن و سنت است.روش: روش تحقیق در این پژوهش توصیفی- تحلیلی است که با اتکای به بررسی منابع اسلامی صورت می‌پذیرد.یافته‌ها: در آیات قرآن و کلام معصومین ضمن تبیین قواعد کلی حقوق شهروندی، ساز و کارهایی در پیاده‌سازی و تبلور این حقوق در اجتماع طراحی شده است.بحث و نتیجه‌گیری: به رغم ظاهر نوظهور اصطلاح حقوق شهروندی و توهم ابتنای آن بر آموزه‌های لیبرال، ابعاد مفهومی و ضرورت پاسداشت این حقوق، پیش از این با انسجامی بی‌بدیل در آموزه‌های اسلامی وجهه توجه و تاکید شارع قرار گرفته است. با نگاهی به قرآن و نهج‌البلاغه، ابعاد حقوق شهروندی و لزوم رعایت حقوق انسانی بدون اعمال ممیزاتی چون تیره و تبار و حتی مذهب (در قدر متیقنی از این حقوق)، به وضوح قابل مشاهده است. با وجود این، تحقق حقوق شهروندی مستلزم شناخت آحاد مردم اجتماع از کلیه حقوق اجتماعی، اقتصادی، فرهنگی، مدنی و سیاسی خود می‌باشد. به نظر می‌رسد این مهم با اتخاذ راهبرد افزایش سطح آگاهی شهروندان و نهادینه‌سازی تدریجی اصول حقوق شهروندی از طریق آموزش‌های هدفمند و ایجاد انس با آموزه‌های قرآن و سیره معصومین (ع) ضمن کارگذاری بسترهای عمل به حقوق مزبور، در تمامی سطوح زندگی اجتماعی از سوی شهروندان، میسر خواهد گردید.