مولفه‌های اخلاق اجتماعی در یک آرمان‌شهر از منظر غزلیات حافظ

زمینه و هدف: زندگی اجتماعی در هر عصری، مستلزم آشنایی با هنجارهای اجتماعی است. اخلاقی‌زیستن نیز نیازمند آشنایی با کنش صحیح و تعامل درست و سازنده با جهان است، لذا شناخت محورهای اخلاق اجتماعی و رعایت حدود آن، موجب ایجاد یک جامعه متمدن، متکی بر اخلاق خواهد شد. هدف اصلی این پژوهش جستجو در غزلیات حافظ، جهت یافتن معیارهای اخلاق اجتماعی برای ساختن یک آرمان‌شهر است.روش: رویکرد پژوهش حاضر توصیفی تحلیلی است و با شیوه کیفی انجام پذیرفته است. جهت انجام این پژوهش مجموعه دیوان حافظ بررسی شده و ابیات متکی بر اخلاق زیستی و اخلاق اجتماعی که به نوعی بیانیه حافظ در این‌باره هستند، استخراج و تحلیل شده است.ملاحظات اخلاقی: در انجام پژوهش حاضر تمام وجوه صداقت و امانتداری مطابق هنجارهای اخلاقی انجام پژوهش، رعایت شده است.یافته‌ها: شعر حافظ شعر اخلاق‌مداری و اتکا به بن‌مایه‌های اخلاق اجتماعی و اخلاق زیستی است، اما با توجه به ریای معکوس و زبان تهکمی (استهزایی) که در سراسر غزل حافظ جریان دارد؛ این اخلاق‌محوری خود را به شکل معکوس و نوعی تهکم و استهزا نشان می‌دهد. انسان کامل از نظر حافظ، فردی است که مجهز به خصایل متعالی همچون، هم‌زیستی و احترام به دیگر عقاید، پرهیز از ریاکاری، صبر در برابر شدائد، آزادگی، دوری از خودکامگی، مهرورزی و... باشد.نتیجه‌گیری: مطالعه و شناخت غزلیات حافظ، آرا و اندیشه‌های او، ضمن روشن‌کردن بخشی از عقبه اخلاق فردی و زیستی در متون کهن فارسی، انسان را با تعریف ماهوی اخلاق از نظر حافظ آشنا می‌کند. این آشنایی علاوه بر اینکه موجت تهذیب و تربیت نفس انسان در مواجهه با جامعه خواهد بود، در صورت رعایت حدود آن، زمینه ایجاد یک آرمان‌شهر متکی بر اخلاق اجتماعی را فراهم خواهد آورد. در شعر حافظ تعالیم اخلاقی عموماً به صورت غیر مستقیم و پوشیده در حجاب کنایه و طنز بیان شده است.

social ethics components of an utopia in terms of hafez's lyric poems

background and aim: social life in any age requires the familiarity with social norms. ethical living also requires the familiarity with the right action and correct and constructive interaction with the world.therefore, recognizing the axes of social ethics and observing its limits will create a civilized societybased on ethics. the main purpose of this research is to search in hafez's lyric poems to find the criteria ofsocial ethics to build a utopia.methods: the approach of the present study is descriptive-analytical and is performed qualitatively. in order to conduct this research, hafez divan collection has been studied and its verses based on ethics of living and social ethics, which are a kind of hafez’s statement in this regard, have been extracted and analyzed.ethical considerations: in conducting the present study, in accordance with the ethical norms of conducting all research, all aspects of honesty and trustworthiness have been observed. results: hafez's poem is a poem of morality and reliance on the principles of social ethics and ethics of living, but according to the reverse hypocrisy and the language of ridicule that flows throughout hafez's poems, this centrality of morality manifests itself in the opposite form and in a ridicule way. according to hafez, a perfect human being is a person who possesses sublime qualities such as coexistence and respect for other beliefs, avoidance of hypocrisy, patience in the face of calamities, freedom, avoidance of authoritarianism, compassion and so on.conclusion: studying and recognizing hafez's lyric poems, his views and thoughts, clarifies a part of theindividual and living ethics in ancient persian texts. moreover, it acquaints man with the hafez’s essentialdefinition of morality. this acquaintance not only will lead to the purification and training of the humansoul in the face of society, but also will provide a basis for the creation of a utopia based on social ethics ifits boundaries are observed. in hafez's poetry, moral teachings are generally expressed indirectly andcovertly in the veil of irony and humor.