مبانی مسئولیت ناشی از تبلیغات نادرست بازرگانی از منظر فقه و اخلاق و نظام‌های حقوقی ایران و آمریکا

زمینه و هدف: افزایش سیل تبلیغات نادرست بازرگانی و خساراتی که می‌تواند برای جامعه و شهروندان در پی داشته باشد، دغدغه‌های مختلف اخلاقی، فقهی و حقوقی را برمی‌انگیزد. این مطالعه به منظور بررسی مبانی مسئولیت ناشی از تبلیغات نادرست بازرگانی، از منظر فقه، اخلاق و حقوق و با هدف روشن‌سازی اهمیت توجه هرچه بیشتر سیاستگذاران، مقنین و مجریان، در این خصوص به انجام رسیده است.روش: این تحقیق از حیث نوع، مطالعه‌ای نظری است. همچنین به لحاظ روش بحث، توصیفی تحلیلی به شمار می‌رود و از منظر شیوه اجرا، کتابخانه‌ای (اسنادی) است.ملاحظات اخلاقی: در تحقیق حاضر اصول و بایسته‌های اخلاقی در پژوهش مورد توجه قرار گرفته و ضمن حفظ اصالت مقاله، امانتداری و ارجاع‌دهی به منابع مورد استفاده، رعایت گردیده است.یافته‌ها: فریب، اشتباه، ضرر و نقض عدالت، عناصری است که تبلیغات بازرگانی را به واسطه برخی قواعد فقهی و اصول اخلاقی مستوجب مسئولیت می‌نماید. در حقوق ایران تبلیغات نادرست یا خلاف واقع بر مبنای اشتباه و فریب (تقصیر) مسئولیت خواهد داشت. در حقوق آمریکا نیز عناصر گمراه‌کنندگی، فریب و اشتباه مبنای ایجاد مسئولیت تلقی می‌شوند. با این حال تمیز مبنای مسئولیت از منظر حقوقی، بسته به ماهیت و شرایط تبلیغات و جایگاه مسئول (اعم از تولیدکننده و سفارش‌دهنده، سازنده و منتشرکننده آگهی) متفاوت خواهد بود.نتیجه‌گیری: مبانی مشترک مسئولیت اعم از مسئولیت اخلاقی، شرعی و حقوقی (مسئولیت مدنی) در تبلیغات بازرگانی نادرست، اساساً دو عنصر فریبنده و اشتباه‌آوربودن است. در حالت اول، اغلب سوءنیت و عنصر روانی تقصیر، مفروض است؛ در حالت دوم لزوماً با سوءنیت همراه نیست. به رغم کنش بیشتر رویه قضایی و اجرایی آمریکا، در هر دو نظام حقوقی، تحت تاثیر عوامل مختلفی نظیر دامنه نفوذ تبلیغات و وسعت مخاطبان، عدم اجرای قوانین و پناه‌بردن به تفسیر خصوصیت اظهارات مبالغه‌آمیز در عرف تبلیغات و دشواری اثبات و جبران زیان، آنطور که باید مسئولیت ناشی از تبلیغات بازرگانی در ساحت حرفه‌ای و حقوقی، جدی گرفته نشده است که این خود زمینه افزایش تبلیغات نادرست و نقض حقوق مصرف‌کنندگان را فراهم می‌آورد.

the basis of liability for false commercials advertising from the perspective of jurisprudence, ethics and legal systems of iran and the u.s.

background and aim: increasing of false commercial advertising and the harms it can cause to society andcitizens raises moral, jurisprudential and legal concerns. the aim of this study was to examine the basis of liability resulting from false commercial advertising, from the perspective of jurisprudence, ethics and law and to reveal the necessity for more attention of policymakers, legislators and implementers in this regard.methods: this research is a theoretical study in terms of type. it is also descriptive-analytical in terms of discussion method and a library (documentary) in terms of method of doing.ethical considerations: in the present study, ethical principles and requirements have been considered and while observing the originality of the article, fidelity and referring to the sources have been observed.results: deception, misguidance, loss and violation of justice are the elements that make commercial advertising responsible through some jurisprudential rules and ethical principles. in iranian law, false advertising based on mistake and deception (fault) provides responsibility. in american law, the elements of misleading, deception and mistake are considered as the basis for creating responsibility. however, the legal basis of responsibility will vary depending on the nature and conditions of the advertisement and the position of the person in charge (including the producer and the ordering party and the publisher of the advertisement).conclusion: the basis of liability, including ethical, religious and legal (civil liability) in false commercial advertising, are basically two elements of deception and misleading. in the first one, malice intent and a guilty mind element is presumed and in the second, it is not necessarily associated with malice intent. despite morejudicial and executive action in the u.s, in both legal systems, under the influence of various factors such asthe impression of advertising and the wide audience, non-enforcement of laws and resorting to interpreting the nature of exaggerated statements in the custom of advertising and difficulty of proving the claim andrestitution, the responsibility of advertising is not taken seriously, which also leads to an increase in falseadvertising and violations of the rights of consumers.