تقارن صومعه و مسجد بقعه، مبنای توسعه کالبدی مجموعه تاریخی بسطام

زمینه و هدف: مجموعه بناهای تاریخی شهر بسطام در استان سمنان، فراهم آورده‌ای از چندین یادمان تاریخی و سازه معماری است که از چنان اهمیت و ماندگاری برخوردار است که در طول قرون متمادی، توجه حکومتگران ایران به مرمت و کمال‌بخشی آن را باعث شده است. به همین دلیل، آثار گوناگون این مجموعه، نشان دوره‌های سلجوقی، ایلخانی، تیموری، صفوی و قاجاری را بر پیشانی دارند. در این بین، بناهای دو دوره ایلخانی و تیموری از ممیزات و شاخصه‌های ویژه‌ای بهره‌مندند و باعث شهرت و اعتبار مجموعه مذکور شده‌اند. با نگرشی تاریخی فرهنگی، هدف این پژوهش بررسی تقارن دو سازه اصلی فرهنگی مذهبی هسته مرکزی بسطام و تاثیر آن در توسعه کالبدی مجموعه تاریخی آن است.روش: این پژوهش با تکیه بر روش توصیفی تحلیلی و با رویکرد پژوهش کتابخانه‌ای میدانی، بر آن است تا به این پرسش پاسخ دهد که نقش زیربنایی یادمان‌های مذهبی در توسعه کالبدی هسته مرکزی مجموعه تاریخی بسطام چگونه بوده است؟ملاحظات اخلاقی: در تحقیق حاضر، اصل امانتداری، صداقت، بی‌طرفی و اصالت اثر رعایت شده است.یافته‌ها: نتایج پژوهش نشان می‌دهد که صومعه و مسجد متعلق به عارف نامی، بایزید بسطامی، به مثابه هسته زیربنایی در توسعه فضای یادمانی مرکز شهر بسطام، نقش ایفا کرده و با اعتباربخشی بقعه امامزاده محمد به این دو بنای اولیه، زمینه گسترش حیطه ساخت و سازهای بعدی فراهم شده است.نتیجه‌گیری: تغییر شکل ماهرانه عبادتگاه صوفیانه به مسجد و بقعه متبرکه، موجب افزایش اعتبار و مرکزیت‌گرایی فضای کالبدی هسته مرکزی شهر بسطام شد و با نظارت حکومتی طی قرون 8 و 9 قمری، به گسترش مجموعه یاری رساند.

the symmetry of the monastery and the mosque-mausoleum, the basis of the physical development of bastam historical complex

background and aim: the collection of historical buildings of bastam city in semnan province is acollection of several historical monuments and architectural structures, which are of such importance and durability that over many centuries, the attention of the rulers of iran has caused them to be restored andperfected. for this reason, the various works of this collection bear the mark of the seljuq, ilkhanid,timurid, safavid and qajar periods. in the meantime, the buildings of the ilkhanid and timurid dynastiesbenefit from special features and characteristics and have made the said complex famous and prestigious.the aim of this research is the symmetry of the monastery and the mosque-tomb as the basis of thephysical development of the historical complex of bastam.methods: this research, relying on the descriptive-analytical method and with the library-field researchapproach, aims to answer the question that what was the underlying role of religious monuments in thephysical development of the central core of bastam's historical complex?ethical considerations: the principles of trustworthiness, honesty, impartiality and text origionality have been observed.results: conclusions of the research shows that the monastery and mosque belonging to the famous mystic, bayazid bastami, played a role as an infrastructure core in the development of the memorial space in the center of bastam and with the accreditation of muhammad's shrine to these two primary buildings, the ground for the expansion of the area of subsequent constructions has been provided.conclusion: the skillful transformation of the sufi place of worship into a mosque and a blessed tomb, created the survival of the physical space of the central core of the city of bastam and with governmentsupervision during the 8th and 9th lunar centuries, it led to the expansion of this complex.