ثابت و متغیر در نظام کیفری ایران با رویکرد تاریخی بر ملاحظات اخلاقی پیش از اسلام

زمینه و هدف: احکام و قوانینی که بتوانند در موقعیت‌های زمانی و مکانی مختلف جریان یابند، احکام ثابت و احکامی که جنبه موقتی داشته و یا با اختلاف طرز زندگی، تحول پیدا می‌کنند، احکام متغیر هستند. مساله ثابت و متغیر در نظام حقوقی و کیفری ایران از آن جهت اهمیت دارد که بررسی تاریخ تحولات قوانین، تحول متناسب با نیازهای افراد و جامعه را نشان نمی‌دهد. هنوز بانک‌ها با معضلی به نام ربا که در موردش آرای فقهی و قوانین مختلف وجود دارد، دست و پنجه نرم می‌کنند. ثابت‌انگاری قوانین، مانع پویایی حقوق می‌شود. جهت ممانعت از چنین وضعیتی، ضروری است با بررسی زمینه‌های موثر در شکل‌گیری قوانین، من‌جمله زمینه تاریخی آن‌ها، به این سوال پاسخ داده شود که تاثیر اخلاق عرب پیش از اسلام در شکل‌گیری قواعد کیفری چیست؟ مواد و روش‌ها: این مقاله به شیوه توصیفی تحلیلی و روش کتابخانه ای، مبانی ثابت‌انگاران را مورد نقد و بررسی قرار داده و در تبیین جایگاه زمینه تاریخی صدور احکام کیفری کوشیده است. ملاحظات اخلاقی: در تمام مراحل نگارش پژوهش حاضر، ضمن رعایت اصالت متون، صداقت و امانتداری رعایت شده است. یافته‌ها: اهتمام یکسویه موجود، به ظواهر کتاب و سنت در تنظیم مجازات‌ها (ثابت‌انگاری)، و بی‌توجهی به تاریخ عصر نزول، به یقین از اسباب فروکاست محتوایی نظام کیفری موجود است. این مبنا از نظر عقلا موجه نبوده، باعث تحمیل احکام کیفری متناسب یک عصر بر سایر اعصار می‌شود. نتیجه‌گیری: رژیم حقوقی پیش از اسلام حاوی برخی «ملاحظات اخلاقی» منطبق با اخلاق آزادمنشانه عرب قدیم و گاهی استثمار جاهلی است که وضعیت قوانین مرتبط با ربا، ضمان عاقله، دیه یک صد شتر و مسائلی از این دست، را تشکیل داده است و نباید در همان حد ثابت بماند تا اصول مهم کیفری نظیر اصل شخصی‌بودن مجازات، اصل تناسب جرم و مجازات، اصل توجیه عقلانی و اخلاقی مجازات، مغفول شود.