درآمدی بر کاربرد آموزه‌های عدالت ترمیمی در حوزه جرائم زیست‌محیطی؛ گامی به سوی تغییر لنزها در جهت پیشگیری و ترمیم ضررهای زیستی

زمینه و هدف: با توجه به افزایش روزافزون جرائم زیست‌محیطی و عدم توفیق عدالت کیفری در دستیابی به سزادهی و بازدارندگی از طریق ابزار مجازات، لزوم توجه به پیشگیری و ترمیم ضررهای زیستی، دوچندان می‌گردد. از همین رو شاهد تغییر لنزها به سمت عدالت ترمیمی هستیم. در این میان، ضررها و جرائم علیه محیط زیست، از جهت قربانیان گسترده خویش، نیاز مبرمی به عدالت ترمیمی دارد. در حقوق کیفری ایران، قوانین متعددی در زمینه حمایت از محیط زیست به تصویب رسیده که دارای رویکردهای ترمیمی هستند، اما از جهت نوپابودن بحث عدالت ترمیمی نسبت به عدالت کیفری، چالش‌هایی در این زمینه به چشم می‌خورد که هدف اصلی این پژوهش، شناخت جلوه‌ها و بایسته‌های این حوزه است.مواد و روش‌ها: در این تحقیق با روش توصیفی تحلیلی و بهره گیری از ابزار کتابخانه ای، مقرره‌های ترمیمی راجع به جرائم زیست‌محیطی مورد تحلیل قرار می‌گیرد.ملاحظات اخلاقی: موازین مربوط به اخلاق در پژوهش و امانتداری در ارجاعات پژوهش رعایت گردیده است.یافته‌ها: در این پژوهش، این یافته حاصل شده است که در بستر قوانین مختلف، شیوه‌هایی از عدالت ترمیمی وجود دارد که در خصوص ضررهای زیستی نیز قابلیت تحقق دارند.نتیجه‌گیری: در خصوص جبران ضررها و خسارات جرائم زیست‌محیطی در قوانین مختلف مقرره‌هایی دیده می‌شود. اولین مقرره در قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 مشاهده می‌گردد که برای نخستین‌بار صدور قرارهای ترمیمی در برخی از موارد، الزامی است. در جهت پیشگیری از ضررهای زیستی و ترمیم محیط زیست، مهم‌ترین راهکار، اعاده وضع به حالت سابق است که احیا و ترمیم در این راهکار نقش اساسی را ایفا می‌نماید، اما از آنجایی که اعاده در برخی از جرائم زیست‌محیطی امکان‌پذیر نیست، راهکارهای دیگری نیز وجود دارد؛ راهکار دوم، عبارت است از پرداخت توسط آلوده‌ساز و در نهایت راهکار پایانی، جبران خسارات زیست‌محیطی از طریق صندوق دولتی است که البته تمامی این اصول و راهکارها با چالش‌هایی مواجه است.