مفاهیم و نظریه‌های جرم‌شناسی در مراحل رسیدگی کیفری با تاکید بر اصول دادرسی و آموزه‌های اخلاقی

زمینه و هدف: مطالعه در خصوص مفاهیم و نظریه‌های جرم‌شناسی نشان می‌دهد که این نظریه‌ها نقش تعیین کننده‌ای در مرحله دادرسی، در پرتو اصول آیین دادرسی کیفری ایفا می‌نمایند. نظریه‌هایی که در این خصوص ارائه شده، به آموزه‌های اخلاقی پایبند می‌باشند. ناکارآمدی عملکرد نظام عدالت کیفری در زمینه مقابله با پدیده مجرمانه و عدم کارایی راهکارهای جرم‌شناسی رایج در بحث علت‌شناختی جرم، بستر مناسبی برای ارائه نظریات انتقادی در حوزه جرم‌شناسی در اعتراض به وضع کنونی جامعه و نهادهای عدالت کیفری با تکیه بر اخلاق را فراهم آورده است. بسیاری از نوآوری‌های قانون آیین دادرسی کیفری مصوب 1392 با پیروی از رهیافت‌های نوین عدالت کیفری نظیر عدالت ترمیمی، بزه‌دیده‌شناسی حمایتی، در قلمروی حقوق و حمایت‌های همه‌جانبه از بزه‌دیدگان رخ داده است که برگرفته از اصول اخلاقی می‌باشد. هدف این مطالعه تحلیل نظریه‌های جرم‌شناسی در مراحل دادرسی با توجه به اصول آیین دادرسی کیفری و آموزه‌های اخلاقی می‌باشد.مواد و روش‌ها: این تحقیق به صورت توصیفی تحلیلی و به روش کتابخانه ای به انجام رسیده است.ملاحظات اخلاقی: اعلام نشده است. یافته‌ها: با وجود اینکه جرم‌شناسی رشته‌ای علمی است و به علت دیدگاه‌های انتقادی و سرزنش‌کننده آن چندان مورد استقبال دولت‌ها نبوده، اما در قوانین کیفری به ویژه آیین دادرسی کیفری نفوذ کرده و اهداف متفاوتی برای آن در نظر گرفته شده است. این اهداف در قالب‌های گوناگونی، از جمله جرم‌زدایی، کیفرزدایی و قضازدایی تبلور یافته است. این مهم خود جلوه‌هایی از دیدگاه «الغاگرایی نسبی حقوق کیفری» می‌باشد و مصادیق آن، از جمله تعلیق تعقیب، تعویق تعقیب، قراردادی‌شدن حقوق کیفری، گزینشی‌شدن پیگرد متهمین، رعایت کرامت انسانی، از دستاوردهای تاثیر جرم‌شناسی در حقوق کیفری شکلی است.نتیجه‌گیری: امروزه با اینکه تقریباً دو سده از عمر جرم‌شناسی می‌گذرد، ولی تاثیرگذاری آموزه‌های جرم‌شناسی که محصول اصول اخلاقی می‌باشند، بر تحولات حقوق کیفری و سیاستگذاری‌های جنایی بر کسی پوشیده نیست. در این بین آموزه‌های جرم‌شناسی بالینی به عنوان شاخه کاربردی جرم‌شناسی در آیین دادرسی کیفری کشورها نمود پیدا کرده و در مراحل مختلف دادرسی تاثیر این آموزه‌ها را به وفور و وضوح می‌توان یافت. تشکیل پرونده شخصیت در فرآیند کیفری و پذیرش اصل فردی‌کردن مجازات‌ها از جمله سازوکارهایی هستند که برای بالینی‌کردن ماهیت نظام عدالت کیفری با تکیه بر اخلاق مورد توجه قرار گرفته‌اند.