بررسی تحلیلی مبانی انسان‌شناختی سلامت از منظر آموزه‌های اسلامی

مقدمه: سلامت و یافتن رویکردی جامع به آن با نگاهی انسان‌شناختی یکی از مسائل جدی فعالان حوزه سلامت در تاریخ علم پزشکی بوده است. با ظهور اندیشه‌های مبتنی بر جهان‌بینی مدرن و رویکرد تجربه‌گرا (empirical approach) حقیقت انسان به جسم و ابعاد آن فرو کاسته شد.بر این مبنا، اقدامات بهداشتی و درمانی نیز تنها به بعد جسمانی انسان منحصر می‌شد. جهان‌بینی دینی انسان را دارای حقیقتی آسمانی می‌داند که میان این حقیقت (نفس) و جسم ارتباط متقابلی برقرار است، لذا ضروری است با ملاحظه هر دو بُعد به بیمار و فرایند درمان توجه کرد. این مقاله به تبیین آموزه‌هایی از دین اسلام می‌پردازد که در فهم جامع از سلامت و فرایند درمان و تحلیل مبانی ارتباط درمانگران با بیماران موثر است.روش: روش این مطالعه تحلیلی و با رویکرد درون‌دینی (intra-religious) است. بر مبنای این روش گزاره‌های قرآنی و احادیث مرتبط با موضوع تحلیل و ربط و نسبت اعتقاد به بعد فرامادی انسان با حوزه سلامت مشخص گردیده است. رویکرد این مقاله به متن سمانتیکی (متن‌محور) است.یافته‌ها: آموزه‌های اسلامی تاکید دارد: اولاً انسان موجودی دوبعدی است و حقیقت او نه به جسم که به روح اوست و جسم تنها نقش ابزاری ایفا می‌کند و بقیه ابعاد حیات انسانی تابع این دو بعد است. چنین باوری می‌تواند به عنوان مبنایی برای تصمیم‌گیری‌ها و مداخلات کادر درمانی در فرایند درمان محسوب شود؛ ثانیاً :آموزه‌های وحیانی حکایت از نگاهی کل‌نگر (holistic) به انسان دارد و معنای آن در فرایند درمان آن است که نباید نگاهی یک بعدی به بیمار داشت و بدون توجه به جنبه متافیزیکی (فرامادی) او و فارغ از حقیقت الهی انسان مداخله و درمان کرد؛ ثالثاً درمان نباید به معنای بازسازی جنبه‌ای از ابعاد وجود انسان و تخریب جنبه‌ای دیگر باشد؛ در نهایت، با ملاحظه ابعاد سلامت انسان، اگر نگاه درمانگران به طبابت، رویکردی الهی باشد، نه تنها بهداشت و درمان سمت سویی جامع خواهند داشت، بلکه در چنین وضعیتی درمانگران مصداق اسماءالله شافی و مُحیی خواهند بود و فلسفه کارِ درمانی صورت و سیرتی الهی می‌یابد. چنین فرایندی می‌تواند در ایجاد نگرش مثبت و معنابخشی به زندگی شغلی درمانگران نقشی به سزا ایفا کند.نتیجه‌گیری: هر نوع تلاش برای بهبود وضعیت بیماران بدون ملاحظه حقیقت وجودی او خصوصاً آنجا که مداخلات درمانی به کانون وجودی او نزدیک می‌شود، امری ناقص و گاه مخرب خواهد بود و سلامت همه‌جانبه با ملاحظه هر دو بعد مادی و معنوی انسان دست‌یافتنی است، لذا تلاش متولیان بهداشت و درمان و خدمات درمانگران از نظر آموزه‌های دینی در یک نگاه کل‌نگر حائز اهمیت و نیازمند برنامه‌ریزی جدی است.