اسلام و سه پارادایم دین داری

در بررسی تحولات دین داری در جامعه امروز، در نظر گرفتن صرف کمیت دینداران، گمراه کننده خواهد بود. در این راستا باید به تحولات کیفی دین داری نیز توجه نمود. برای بررسی کیفیت دین داری، نگاه پارادایمی یکی از بهترین طرق است. می‌توان سه پارادایم دین داری را از هم تمییز داد: پارادایم سنتی، پارادایم مدرن و پارادایم سوبژکتیو. در پارادایم سنتی، وظیفه مداری، حرف اول را می‌زند و دین، یک تکلیف و یک اتوریته تمام عیار است که باید در برابر آن تسلیم شد. در پارادایم مدرن، دین به عنوان امری دست ساز تفکر جادویی و اسطوره‌ای انسان تلقی می‌شود که در برابر عقلانیت ابزاری سرخم فرود می‌آورد و باید با نگاه پراگماتیستی از برخی منافع آن بهره برد. در پارادایم سوبژکتیو، دین، در خدمت نیازهای برخاسته از خودشیفتگی انسان دیده می‌شود و تبدیل به کالای مصرفی می‌گردد. با نگاهی الهیاتی می‌توان گفت بافت ویژه‌ی دین اسلام، به دلایل روشن به گونه‌ای است که پارادایم‌های مدرن و سوبژکتیو را برنمی‌تابد و سراسر آن ذاتا با تعقل و تعبد گره خورده است.