بازتاب رفتار از منظر قرآن و حکمت متعالیه

جهان بر پایه‌ی نظام علی و معلولی پی‌ریز شده است. در این صورت هیچ امری را نمی‌توان یافت که مشمول یکی از طرفین علیت نباشد. هر رفتاری که از انسان سرزند، جوارحی باشد یا جوانحی، پی‌آمد خاص خود را خواهد داشت. این معنای بازتاب یا تجسم عمل است که در متون دینی اسلام گوشزد شده است. از نظر قرآن کریم رفتارهای اختیاری انسان نقش‌آفرین هستند؛ به همین جهت رفتارهای ظاهری و باطنی، اعم از صواب و خطا، آثار تکوینی خاصی در دنیا و آخرت به جای می‌گذارند که به خود انسان بازگشت دارند. قرآن کریم به نمونه‌های فراوانی از اعمال و نتایج آن‌ها اشاره دارد.این مسیله به لحاظ عقلی نیز قابل توجیه است؛ چنان‌که در حکمت متعالیه‌ی صدرایی این تبیین صورت گرفته است. با اصول حکمت متعالیه، مانند حرکت در جوهر، می‌توان نشان داد که چگونه اعمال و رفتار انسان در عالم آخرت تجسم عینی پیدا کرده و حقیقت زندگی اخروی را شکل خواهد داد. در این مقاله ابتدا به آیات قرآن در خصوص پی‌آمد برخی از رفتارهای خوب و بد اشاره شده و سپس دیدگاه فلسفی ملاصدرا در جهت تبیین عقلی آن بررسی شده است.