عینیت صفات یا نیابت از دیدگاه ابن‌ابی‌الحدید معتزلی

یکی از مباحث اساسی در باب خداشناسی، مسئله کیفیت ارتباط میان ذات و صفات الهی است. دراین باره دیدگاه های مختلفی از سوی متکلمان و فلاسفه مسلمان مطرح شده است. مهم ترین این نظریات را می‌توان نفی صفات از ذات، عینیت ذات و... دانست. عده ای از معتزله مانندابن ابی الحدید، ابوالهذیل و عبدالجبار که از سرشناسان معتزله اند، قائل به عینیت هستند و نیابت را قبول ندارند. در میان فلاسفه شیعه، برخی مانند ملاصدرا، حاجی سبزواری، طباطبائی و مطهری نظریۀ نیابت را به معتزله نسبت داده اند، درحالی که در این باره شیخ مفید و خواجه نصیر، عینیت را به امامیه و معتزله نسبت داده اند. جوادی آملی در نسبت دادن نیابت به معتزله تردید کرده و آن را قبول ندارد. این جستار به روش توصیفی-تحلیلی پس از بیان دیدگاه های یادشده، دلایل ابن ابی الحدید در دفاع از عینیت صفات با ذات و عدم صحت انتساب قول نیابت به طور مطلق به معتزله را مورد واکاوی قرار داده است.

the objectivity or deputy of attributes from god’s essence from the viewpoint of ibn abi al-hadid mu’tazili

one of the basic topics in theology is the issue of the quality of the relationship between god’s nature and attributes. muslim theologians and philosophers have expressed different views on it. the negation of attributes from essence can be considered as the most important theory, the objectivity of essence, etc. famous scholars of the mu’tazila school, such as ibn abi al-hadid, abul huzail and abd al-jabbar believe in objectivity and do not accept deputy. among the shi’ite philosophers, mulla sadra, haji sabzevari, tabatabaei and motahari have attributed the theory of proxy to the mu’tazila, while sheikh mofid and khawaja nasir have attributed the objectivity to the imamia and the mu’tazila. javadi amoli hesitates to attribute the deputy to mu’tazila and does not accept it. this essay, in a descriptive-analytical way, after expressing the above-mentioned views, has analyzed the arguments of ibn abi al-hadid in defense of the objectivity of attributes with essence and the inaccuracy of unconditional attributing of belief in “deputy” to the mu’tazila.