تعامل عقل و ایمان در راه حل غزالی در مسئله شرور

یکی از مسائل کلام اسلامی «مسئله شرور» ‌است که مورد توجه بسیاری از متفکران واقع شده‌ است. در این مطالعه به روش کتابخانه‌ای راه‌حل های محّمد بن محمد غزالی (450-505ق.)؛ از متکلمان مسلمان اشعری مذهب را استخراج و توصیف می‌کنیم تا به تحلیل مناسبی از نسبت عقل و ایمان در میان پاسخ‌های او دست یابیم. وی در آثار خود نه به‌طور مستقل، اما به مناسبت موضوع مورد بحث، به مسئله شرور هم ورود کرده و هم به پاسخ‌های ایمان‌گرایانه اقدام می‌نماید و هم در راستای معقول ساختن وجود شرور گام بر‌می‌دارد؛ هم به خدمت گرفتن عقل را می‌ستاید و هم سرسپردن به اراده الهی را توصیه می‌کند. از همین روست که نمی‌توان وی را به‌طور مطلق به یکی از این دو رویکرد منتسب کرد، بلکه می‌توان گفت در راه‌حل او در مسئله شرور، عقل و ایمان هر دو ظهور دارند و تعامل و تعاون آنها، غزالی را از درافتادن به ورطه افراط در هر یک از این دو رویکرد باز‌داشته است.

Interaction of Reason and Faith in alGhazali’s Solution to the Problem of Evil

One of the topics in the Islamic theology is the problem of evil, which has constantly attracted the attention of many thinkers from past till present. In this study, the researcher uses the library method to gain Mohammad Ibn Mohammad Ghazali’s viewpoint (450505 AH) on this problem, who is one of the Ash’arite Muslim theologians. The researcher intends to analyses the relationship between reason and faith in his books. In his works, he indirectly discusses the problem of evil and tries to find solution on the basis of faithbased answers, and simultaneously intends to rationalize the existence of evil; in other words, he advocates both the use of reason and submission to the Divine will. Therefore, it is impossible to attribute him absolutely to either approaches, but it can be said that in his solution to the problem of evil, reason and faith both emerge, and their interaction and that has prevented AlGhazali from sinking into an abyss of extremism.