تبیین اراده ذاتی و فاعلیت وجودی خداوند از رهگذر نظریه‌ی عنایت نزد ابن سینا

افتراق جدی ابن‌سینا از ارسطو در الاهیات بالمعنی الاخص از طرح احکام واجب‌الوجود و ارائه برهان وجوب و امکان، در برابر برهان محرک نخستین، آغاز می‌شود. بدین ترتیب فاعلیت الهی از دیدگاه ابن‌سینا فاعلیت وجودی است نه تحریکی و بنابراین تا آنجا که وجود و آثار وجود دیده می‌شود، می‌توان فاعلیت الهی را سراغ گرفت، خواه حرکت در کار باشد یا خیر؛ تمایز ابن‌سینا از فلوطین نیز در مبحث فیض الهی در توجیه و تبیین اراده‌ی حق‌تعالی است. فلوطین به همین مقدار بسنده می‌کند که نمی‌توان برای مبدا نخستین اراده‌ای از قبیل اراده‌ی ما انسان‌ها قائل شد.اما ابن‌سینا کوشیده است دیدگاه خود درباره‌ی عنایت الهی را چنان سامان ببخشد که در پرتو آن علم، قدرت، اراده، فاعلیت و دیگر صفات ذاتی و فعلی به نحو درست تبیین گردد و نقشی همچون حد وسط برای اثبات اتحاد اراده و علم ایفا کند. از دیدگاه ابن‌سینا اراده‌ی ذاتی خداوند و فاعلیت ایجادی او در پرتو علم عنایی‌اش به ذات خود قابل تبیین است، بدون آنکه قصد و غرضی ورای ذات اقدس خود داشته باشد

Clarification of God's Essential and Existential Agency by way of Ibn Sina Providence doctrine

Shahaboddin Zoofaghari[1]The serious separation between Ibn Sina and Aristotle in metaphysics, in its particular sense, begins from suggestion of the Necessary Being’s proposition and foundation of the proof from contingency and necessity instead of the proof from primary mover. Thus, the Divine Agency, in the view of Ibn Sina is existential not motive, and His Agency may be traced in the whole universe, not only in physical world, but also in spiritual world. The distinction between Ibn Sina and Plotinus in the subject of Holy emanation is about clarification of God’s will.Plotinus only says that God’s will is different from human’s will. But Ibn Sina by means of his doctrine for Divine Providence tried to clarify: Knowledge, Power, Will, Agency and other attributes of Essence and Act, and to explain union of the Knowledge and Will. In the view of Ibn Sina the preeternal Will and the existentially Agency is able to be explained without any purpose over Essence. [1] . qoran and etrat university, Esfahan, iran. shahabquran@yahoo.com