ارزیابی تقریرهای برهان تمانع درآیه «لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَهٌ اِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتَا»

آیه 22 سوره انبیاء«لَوْ کَانَ فِیهِمَا آلِهَه اِلاَّ اللَّهُ لَفَسَدَتَا» از منظر مفسران، متکلمان و فلاسفه‌ی فریقین یکی از ادله‌ی عقلی و نقلی برای اثبات توحید و از مصادیق پیوند عقل و دین محسوب می‌گردد. قیاس موجود در آیه به صورت یک قیاس استثنایی است که در آن با نفی تالی، نفی مقدم نتیجه گرفته می‌شود. اختلاف نظر محققین در مدلول آیه، در بیان ملازمه موجود در مقدمه اول قیاس (اگر در جهان چند اله وجود داشته باشد، جهان به فساد و تباهی کشیده می‌شود) است، از این رو تقریرهای متفاوتی از این استدلال ارائه داده‌اند. بنا بر تقریر چهارم، از آن رو که هر معلولى قائم به علت هستی بخش خود و عین ربط به علت خود است، اگر دو یا چند علت هستى بخش در عرض هم در عالم فرض شوند، معلول‌های هریک از آن دو به علت خودش وابسته بوده و هیچ گونه وابستگى به علت دیگر ندارند. در اینصورت تعدد آلهه مستلزم نظام‌هایی متعدد و غیر وابسته به همدیگر است که با نظام واحد موجود در جهان که پیوند بین پدیده‌های آن مشهود است، منافات دارد. این تقریر با ظاهر آیه و نفی اعتقاد مشرکان در اتخاذ اربابی برای تدبیر عالم در عین اعتقاد به توحید خالقی، سازگار‌تر است و با توجه به ارتباط دو سویه توحید ربوبی و توحید الوهی، برهانی متقن بر توحید ربوبی و توحید الوهی محسوب می شود.

The Evaluation of the Narrations of the Theory of Providence in: “Had there been other deities in the heavens and the earth besides God, both the heavens and the earth would have been destroyed”

The verse 22 of Sura ALANBIYA: “Had there been other deities in the heavens and the earth besides God, both the heavens and the earth would have been destroyed” is considered by the commentators, theologians, and philosophers of the denominations to be one of the rational and transcendental proofs to prove unity that serves as an example of the link between reason and religion. The analogy in the verse is an exceptional analogy in which with modus tollens the modus ponens is resulted. The controversy of the scholars is in the revelation of the verse in the expression of the coexistence in the first part of the analogy (Had there been other deities in the heavens and the earth besides God, both the heavens and the earth would have been destroyed); therefore different narrations are available on this argument. According to the fourth narration since any effect exists due to its cause and has a reason, if two or more causes are assumed along together in the universe, their effects will be dependent on their own cause and have no dependence on the other reason. In this case, the multiplicity of deities requires multiple and noninterconnected systems that are in conflict with the existing unit system of the world in which the connection between its phenomena is evident. This narration is more consistent with the appearance of the verse and the negation of the polytheists’ belief in the adoption of a master for the guidance of the world while believing in the Creator’ unity and considering the bilateral relationship between Robubi (deity) unity and divine unity it is considered as a proof based on Robubi (deity) unity and divine unity.