تحلیلی تاریخی بر اسناد سیاست‌ توسعه صنعتی در ایران و ارائه الزامات سیاستی در سال‌های پیش‌رو

سیاست توسعه صنعتی از مهم‌ترین برنامه‌ها و مداخلاتی محسوب می‌شود که تقریباً در تمام کشورهای توسعه یافته حال حاضر، دست کم در دوره‌ای چند دهه‌ای به صورت منسجم، فعال و تهاجمی توسط دولت‌ها دنبال شده است. در ایران از دوره پهلوی اول سیاست توسعه صنعتی با محوریت جایگزینی واردات مورد توجه بوده و به جزء دوره‌ای کوتاه در دهه 1340، دستاوردهای قابل‌توجهی از این سیاست‌ها مشاهده نمی‌شود. از دهه 1380 به بعد توسعه صنعتی از طریق تدوین اسناد اختصاصی توسعه صنعتی در دستورکار قرار دارد. تا ابتدای سال 1400، 4 سند در این راستا تصویب شده و فارغ از تفاوت‌های آن‌ها، دستاوردهای توسعه صنعتی از محل این اسناد چشم‌گیر نیست. لذا این مقاله با بررسی پیشینه و تحلیل کیفی و تاریخی اسناد سیاست‌ توسعه صنعتی در ایران چالش‌ها و الزامات سیاستی و اجرایی توسعه صنعتی را استخراج می‌نماید. داده‌های مورد نیاز این پژوهش با از طریق 9 مصاحبه نیمه‌ساختار یافته و بررسی منابع ثانویه جمع‌آوری شده است. بر اساس یافته‌های نویسنده، اسناد سیاست توسعه صنعتی در سال‌های آتی لازم است با تمرکز بر ارتقاء توانمندی فناورانه و تولیدی، همراستایی توسعه صنعتی و سایر سیاست‌های ملی، حمایت مدت‌دار مبتنی بر عملکرد و شایستگی، خلق پویای مزیت‌های نسبی فناورانه، اولویت‌گذاری علمی و اصولی تعداد کمی بخش‌ با پتانسیل توسعه، حمایت از رویکرد صادرات‌محور و تقویت رقابت‌پذیری بین‌المللی بنگاه‌ها را مورد توجه قرار دهد. وجود متولی دارای اختیار اجرایی، هماهنگی‌، ارزیابی و بازنگری مستمر، فراتر از یک وزارتخانه موضوعی نظیر وزارت صمت، نیز از الزامات اصلی نهادی پیاده‌سازی اسناد سیاست توسعه صنعتی است.

A Historical Analysis on Iran’s Industrial Policy Documents and Proposing Policy Imperatives for the Years Ahead

Industrial policy is among instrumental programs and interventions that governments pursued proactively for at least a couple of decades in almost all the current industrialized nations. Iran, since the Pahlavi era, has adopted industrial policy with import substitution approach. Except a short period in 1960s, not much success is apparent from industrialization efforts. From 1990s, industrialization is in the public agenda by formulation of national industrial policy documents. Aside from the differences of four enacted industrial policy documents until March 2021, not much industrialization outcomes are evident. In this regard, this paper identifies and proposes industrial policy challenges and requirements by a qualitative and historical research in Iran. Data are gathered through 9 semistructures interviews and secondary data including industrial policy documents, reports, briefs, news and papers. My results suggest that the future industrial policy documents need to put technological and production capability building at center and take into account alignment with key national policies, providing temporarily supports basedon merit and performance, creation of dynamic technological comparative advantage, sound prioritization of few highpotential sectors, exportoriented approach and enhancement of firm’s international competitiveness. Besides, a powerful organization in charge of industrial policy implementation, coordination and its continuous evaluation, beyond a thematic line ministry such a Ministry of Industry, Mine and Trade, is a key institutional requirement.