مطالعه تاریخی صنعت فولاد در ایران؛ کاربرد چارچوب همپایی فناورانه در محصولات و سامانه‌های پیچیده

در بیش از نیم قرن گذشته، به منظور افزایش توان تولیدی کشور با تکیه بر منابع طبیعی طیف گسترده‌ای از انتقال فناوری در صنعت فولاد تحقق یافته است. هر چند هدف غالب آن‌ها افزایش ظرفیت تولید بوده اما دستاوردهای مهمی در زمینه ارتقا و توسعه فناوری نیز داشته است. مروری تاریخی بر مسیر طی شده و نظر افکندن بر تجربیات موفق و ناموفق می‌تواند درس‌هایی برای آینده به همراه داشته باشد. بدین جهت این مطالعه با وام‌گیری از مفهوم همپایی فناورانه تلاش دارد نکات برجسته این تجربه را شفاف سازد. برای این منظور مطالعه حاضر، با انجام پژوهشی کیفی و با استفاده از روایت‌پژوهی و مصاحبه با متولیان و خبرگان فعال در پروژه‌های انتقال فناوری صنعت فولاد، پنج موج توسعه صنعت فولاد در کشور را معرفی کرده است. نتایج نشان می‌دهد احداث پلنت‌های فولادسازی که به عنوان محصولات و سامانه‌های پیچیده در نظر گرفته شده است، عامل اصلی ارتقا توانمندی و توسعه بخش فولاد بوده است. با توجه به مکانیزم متفاوت همپایی فناورانه در محصولات و سامانه‌های پیچیده همپایی فناورانه در توسعه صنعت فولاد به صورت مرحله‌ای انجام شده است. در هر پنج موج توسعه پنجره‌های فرصت متفاوت ایجاد شده و نوع مکانیزم یادگیری مختلف و نحوه تلاش در جهت توسعه این بخش از صنعت متفاوت بوده است. روند تاریخی صنعت فولاد حکایت از آن دارد که همکاری بین‌المللی علاوه بر ایجاد ظرفیت تولیدی به ارتقای توانمندی فناورانه منجر شده که کانون انباشت آن شرکت‌های فنیمهندسی صنعت فولادسازی در کشور بوده است.

Historical Review of the Iran’s steel industry; Application of the technological Catch-Up in Complex Product Systems

Over the past half century, in order to increase the country’s productive capacity; relying on natural resources, a wide range of technology transfer has been realized in the steel industry. Although their main goal was to increase production capacity, but also they had important achievements in technology upgrades and development. A historical review of the path that traversed and consideration of successful and unsuccessful experiences can provide lessons for the future. For this purpose, five waves of the development of the steel industry have been introduced through qualitative research and interviews with custodians and experts working on Iran’s steel technology transfer projects using narrative analysis. The results show that in five waves of steel industry development, different windows of opportunity have been created and various type of learning and the absorption capacity has been experienced. The historical trend in the Iran’s steel industry has shown that international cooperation, in addition to building production capacity, has led to the enhancement of technological capability that the core of the accumulation is technicalengineering companies.