جایگاه عقل فعال در فلسفۀ سیاسی ابن‌سینا

جایگاه عقل فعال در نظام اندیشه‌ای ابن سینا بسیار مهم و اساسی است. وی عقل فعال را به‌مثابه موجودی مجرد و مستقل از نفس تلقی کرد که در مرتبه آخر سلسله مراتب عالم عقول قرار دارد. ابن سینا ازجمله فیلسوفانی است که با داشتن منظومه فکری- فلسفی منسجم، در بحث عقل فعال، دیدگاهی متفاوت از دیگر اندیشمندان داشته و آن را حلقه اتصال عالم مجردات و عالم کون و فساد می‌داند. اساساً عقل فعال در مبانی معرفت‌شناختی سینوی، هم در نظام هستی و هم در فرایند معرفت انسان، نقش تعیین‌کننده‌ای دارد. لذا، هدف پژوهش حاضر، تبیین چگونگی اتصال نبی به عقل فعال و تاثیر آن بر عرصه سیاست و تئوریزه نمودن زعامت و رهبری نبی بر اتباع است که متعاقباً جایگاه عقل فعال را نیز در فلسفه سیاسی ابن سینا نمایان می‌سازد. از این‌رو، پژوهش حاضر درصدد یافتن پاسخی به این پرسش است که جایگاه عقل فعال در فلسفه سیاسی ابن سینا چگونه است و با چه مولفه‌هایی شناخته می‌شود؟. پژوهش حاضر به روش تحلیل داده‌ها با رویکرد تفسیری- تبیینی از نوع هرمنوتیک روش‌شناسانه نشان داد که شرط حاکمیت نبی و اقتدار سیاسی او، اتصال وی به عقل فعال است تا بتواند مستعد پرتوافکنی عقل فعال در دریافت حقایق و کمال شایسته برای رهبری گردد. از این‌رو، ابن سینا نبی را به واسطه داشتن سه ویژگی: قوه عقلیه قوی، قوه متخیله و قوه متصرفه به‌مثابه منشاء صدور اعجاز، لازمه رهبری مدینه به سوی سعادت دنیوی و رستگاری اخروی می‌داند. ریاست فاضله نبی با اتصال قوه متخیله به عقل فعال و همچنین تجلّی پدیده وحی، به حد اعلای سعادت می‌رسد و دیگران را نیز به این سعادت، هدایت می‌کند. وی قوه عقلیه نبی را مستعد پرتو نورانی عقل فعال دانسته که به مرتبه عقل قدسی دست می‌یابد. لذا، این اتصال منجربه این می‌شود که مردم فقدان آن را در خود ببینند و از قوانین شریعت ابلاغ ‌شده توسط نبی پیروی کنند. پس، شرط اتصال نبی به عقل فعال به عنوان حلقه واسط عالم محسوس با عالم معقول، رهبری و زعامت سیاسی و همچنین هدایت دینی او را در اجتماع انسانی به اثبات می‌رساند. به ‌بیانی دیگر، ریاست فاضله توسط نبی با ماهیت وحیانی و با اتصال قوۀ متخیلّه به عقل فعال و کسب فیض و معرفت، جامعه را به سوی هدف نهایی، که همانا سعادت حقیقی است، سوق می‌دهد؛ چراکه نبی سعادت جهان محسوس را با حکومت سیاسی و سعادت جهان معقول را با دانش مستقیم از طریق وحی ابلاغ می‌کند.

the position of the active intellect in ibn sīnā’s political philosophy

the position of the active intellect in ibn sīnā’s (avicenna’s) intellectual system is of paramount importance. he perceives the active intellect as an immaterial and independent entity from the soul, situated at the final level of the hierarchy of the world of intellects. ibn sīnā, among philosophers possessing a coherent philosophical system, holds a distinctive view on the active intellect, considering it the connecting link between the world of immaterial beings and the world of generation and corruption. essentially, the active intellect plays a decisive role in both the ontological system and the human epistemological process within sīnāian epistemological foundations. therefore, the present study aims to elucidate the manner in which the prophet connects to the active intellect and its impact on the realm of politics and the theorization of the prophet’s leadership over followers, subsequently revealing the position of the active intellect in ibn sīnā’s political philosophy. accordingly, this research seeks to answer the question: what is the position of the active intellect in ibn sīnā’s political philosophy, and by what components is it characterized? employing a data analysis method with an interpretive-explanatory approach of a hermeneutic methodological nature, the study demonstrates that the condition for the prophet’s governance and political authority is his connection to the active intellect, enabling him to be receptive to the illumination of the active intellect in receiving truths and attaining the perfection requisite for leadership. thus, ibn sīnā regards the prophet, by virtue of possessing three faculties—strong rational faculty, imaginative faculty, and operative faculty—as the source of miracles, essential for leading the city towards worldly prosperity and otherworldly salvation. the virtuous leadership of the prophet reaches the pinnacle of happiness through the connection of the imaginative faculty to the active intellect and the manifestation of the phenomenon of revelation, guiding others towards this happiness. he considers the prophet’s rational faculty as receptive to the luminous emanation of the active intellect, attaining the level of sacred intellect. therefore, this connection leads people to recognize their own deficiency and to follow the laws of the sharīʿah conveyed by the prophet. hence, the condition of the prophet’s connection to the active intellect, as the intermediary between the sensible and intelligible worlds, substantiates his political leadership and religious guidance within human society. in other words, the virtuous leadership by the prophet, with a revelatory nature and through the connection of the imaginative faculty to the active intellect and the acquisition of emanation and knowledge, directs society towards the ultimate goal, which is true happiness; because the prophet conveys the happiness of the sensible world through political governance and the happiness of the intelligible world through direct knowledge via revelation.​