بازخوانی تطبیقی ترتیبات امنیت منطقه‎ای ایران و عربستان در غرب آسیا

منطقه غرب آسیا به جهت رقابت‎های ژئوپلیتیکی، وجود منابع سرشار انرژی و تلاش برای پیشتازی در نقش‎یابی‎های منطقه‎ای، همواره با بی‎ثباتی و بروز بحران همراه بوده است. یکی از عوامل بروز بحران در هندسه ژئوپلیتیک غرب آسیا، رقابت‎های منطقه‎ای جمهوری اسلامی ایران با تعقیب گفتمان ژئوپلیتیک شیعه و عربستان سعودی تحت لوای گفتمان وهابی- سلفی بوده است. طبق الگو و قاعده بازی مبتنی بر حاصل جمع جبری صفر، رقابت‎های ژئوپلتیکی نقش تعیین‎کننده را در معادلات و مناسبات منطقه‎ای به ویژه در جهت ترتیب دادن نظم و ترتیبات امنیتی ایفا می‎نمایند. تلفیق دو امر ژئوپلیتیک و رقابت گفتمانی سبب شد که دو بازیگر مهم در غرب آسیا، ترتیبات امنیتی مختلفی را در دستور کار قرار دهند. در پژوهش حاضر تلاش می‎شود با نگاهی تطبیقی براساس نظریه جنگ و صلح، به بررسی سیاست منطقه‎ای دو کنشگر در فضای امنیتی غرب آسیا پرداخته شود. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که رقابت‎های ژئوپلیتیک میان ایران و عربستان، چگونه بر نظم منطقه‌ای غرب آسیا اثر گذاشته است؟ فرضیه پژوهش بر این اصل استوار است که رقابت‌های ژئوپلیتیک ایران و عربستان در دو ترتیب و نظم امنیتی متفاوت از سوی ایران و عربستان، ظهور و بروز یافته و موجب شده است که منطقه غرب آسیا در یک فضای تنش‌آلود قرار بگیرد و امکان ثبات در آن به حداقل برسد. این پژوهش با روش توصیفی - تحلیلی و با اتکاء به داده‌های اسنادی و کتابخانه‌ای انجام شده است. دستاورد پژوهش نشان می‎دهد که عربستان با حمایت از جریان‎های تکفیری، درپی این است که ابتدا بتواند قدرت راهبردی و تحرکات ژئوپلیتیکی ایران را کاهش دهد. ایران نیز با پیگیری قیف ژئوپلیتیک، تلاش دارد تا نفوذ خود از سواحل مدیترانه (گروه‎های مقاومت فلسطین، حماس، جهاد، لبنان، حزب‌الله، سوریه) تا دریای سرخ (انصارالله یمن) را حفظ نماید. در این صورت ایران و عربستان همواره در منطقه‎ای کاملاً متداخل در غرب آسیا درگیر بحران خواهند بود، مگر اینکه هر دو کشور بر چگونگی ایجاد نظم در غرب آسیا بر نوعی ایجابی‎تری از نظم منطقه‎ای توافق نمایند.

a comparative re-examination of regional security arrangements between iran and saudi arabia in west asia

the west asia region, due to geopolitical rivalries, abundant energy resources, and the pursuit of regional leadership roles, has consistently experienced instability and crises. one of the factors contributing to crises in the geopolitical landscape of west asia is the regional competition between the islamic republic of iran, pursuing a shiite geopolitical discourse, and saudi arabia, under the banner of wahhabi-salafi discourse. according to the zero-sum game model, geopolitical rivalries play a decisive role in regional equations and relations, particularly in organizing security arrangements. the combination of geopolitics and discursive competition has led these two significant actors in west asia to adopt different security arrangements. this study attempts to examine the regional policies of these two actors in the security context of west asia from a comparative perspective based on the theory of war and peace. the central question of this research is: how have the geopolitical rivalries between iran and saudi arabia affected the regional order of west asia? the research hypothesis posits that the geopolitical rivalries between iran and saudi arabia have manifested in two different security arrangements, resulting in a tense environment in west asia and minimizing the possibility of stability. this research employs a descriptive-analytical method, relying on documentary and library data. the findings indicate that saudi arabia, by supporting takfiri movements, aims to reduce iran’s strategic power and geopolitical activities. conversely, iran, by pursuing a geopolitical funnel strategy, seeks to maintain its influence from the mediterranean coasts (palestinian resistance groups, ḥamās, ḥizb allāh, syria) to the red sea (anṣār allāh in yemen). therefore, unless both countries agree on a more affirmative type of regional order in west asia, iran and saudi arabia will remain entangled in crises within the region.​