تحلیل مفهوم انقلاب در اندیشه‌ سیاسی اسلام‌گرایان با تاکید بر فلسفه‌ صدرایی

مفهوم انقلاب به کنش اجتماعی و سیاسی پرشتاب برای تغییرات بنیادین و واژگونی نظام حاکم و مستقر ساختن نظم جدید تعریف می‌شود. انقلاب دارای دو مولفه اساسی است؛ 1. ستیز و به زیر کشیدن نظم حاکم، 2. استقرار نظم جدید که هیچ شباهتی از منظر حقوقی، نهادهای جدید و کنش سیاسی با نظام گذشته نداشته باشد. کنش‌های انقلابیون به عنوان نیروی سلبی و نفی‌کننده نظم حاکم که از سوی معترضان و در راستای به زیر کشیدن کلیّت ساختارهای قدرت تمرکز می‌یابد، در مفهوم انقلاب و براساس فهم نیروهای مدافع کنش‌های انقلابی صورت‌بندی می‌شوند. در این راستا، هدف تحقیق حاضر بازخوانی مفهوم انقلاب در اندیشه جریان اسلام‌گرایان سیاسی است که با تاکید به اندیشه فلسفه صدرایی از سوی فعالان انقلابی بازتولید شد. روش پژوهش توصیفی-تحلیلی بوده و با بررسی نشریات و بازخوانی مواضع جریان سیاسی اسلام‌گرا (دهه 1340-1350) انجام شده است. سوال اصلی پژوهش این است که بنیان‌های معرفتی اندیشه اسلام‌گرایان درباره مفهوم انقلاب چگونه صورت‌بندی شده است؟ نتایج حاکی از آن است که اسلام‌گرایان طرفدار انقلاب با بهره‌گیری از مفاهیم دین اسلام و آموزه‌های مذهب شیعه و فهم فلسفی آمیخته با بنیان‌های معرفت دینی سعی در فهم دیگری از مفهوم انقلاب داشتند. فهم آنان برآمده از تاریخ اسلام، فلسفه اسلامی و نظام دانایی دینی بوده است. انقلابیون اسلام‌گرا و در صدر آنها اندیشه‌های سیاسی امام خمینی تحت تاثیر فلسفه صدرایی فهمی از تغییرات جهان به دست می‌دهند و اندیشه انقلاب را بر پایه‌های این ادراک دنبال می‌‌کنند. مفهوم فلسفی حرکت و تغییر عالم در نگاه نیروهای طرفدار اسلام سیاسی این امکان را به آنان می‌دهد تا فهم خود از مفهوم انقلاب را بدون وام گرفتن مفاهیم از سایر اندیشه‌ها برای شکل دادن به ابرکنش منتهی به انقلاب صورت‌بندی کنند.

analyzing the concept of revolution in the political thought of islamists with emphasis on ṣadrian philosophy

the concept of revolution is defined as a rapid socio-political action aimed at fundamental transformations and the overthrow of the prevailing system, establishing a new order. revolution encompasses two fundamental components: (1) the confrontation and overthrow of the existing order, and (2) the establishment of a new order that bears no resemblance, in terms of legal frameworks, new institutions, and political actions, to the previous system. the actions of revolutionaries, as a negating force opposing the prevailing order, are conceptualized within the notion of revolution and are structured based on the understanding of forces advocating revolutionary actions. in this context, the present study aims to reinterpret the concept of revolution in the political thought of islamist movements, which was reproduced by revolutionary activists with an emphasis on ṣadrian philosophy. the research methodology is descriptive-analytical, conducted through the examination of publications and the reinterpretation of the positions of the islamist political movement (during the 1960s and 1970s). the central research question is: how are the epistemological foundations of islamists’ thought regarding the concept of revolution structured? the findings indicate that islamists advocating revolution, by utilizing islamic concepts and shi’a teachings, along with a philosophical understanding intertwined with religious epistemological foundations, endeavored to attain an alternative comprehension of the concept of revolution. their understanding emanated from islamic history, islamic philosophy, and the system of religious knowledge. islamist revolutionaries, foremost among them the political thoughts of imām khomeinī, influenced by ṣadrian philosophy, present an understanding of global transformations and pursue the idea of revolution based on this perception. the philosophical concept of movement and change in the world, from the perspective of proponents of political islam, enables them to formulate their understanding of revolution without borrowing concepts from other ideologies, thereby shaping a super-action leading to revolution.​