سیاست‌پرهیزی حوزه علمیه، فرضیه‌ای بدون مصداق

در بسیاری از تحقیقاتی که به تحلیل موضع گروه‌ها و جریان‌های مختلف سیاسی و اجتماعی نسبت به انقلاب اسلامی پرداخته‌اند، آنگاه که به روحانیت و حوزه‌های علمیه می‌رسند، از تقسیم سه‌گانه‌ای تحت عناوین سیاست‌ورزان، سیاست‌پرهیزان و سیاست‌گریزان یاد کرده، و با استناد به برخی مواضع مراجع و فضلای حوزه در ایام مبارزه تا پیروزی انقلاب، جریان انقلابی در میان حوزه‌های علمیه را محدود به جمع کوچکی از حلقه پیرامونی امام خمینی می‌کنند. این نوع تقسیم‌بندی‌ها به دلیل تکرار، در پژوهش‌های جدیدتر، با تغییراتی اندک در اسامی، در حد پیش‌فرض تلقی شده‌اند؛ این در حالی است که مرور اقدامات فعالیت‌های حوزه‌های علمیه، و در راس آنها، مراجع تقلید در حوزه‌های بزرگ شیعی، قم، نجف، مشهد و تهران، طی سال‌های 1342 تا 1357 گویای فعالیت غالب ایشان در عرصه سیاست و تاثیرگذاری مستقیم و غیرمستقیم در فرایند پیروزی انقلاب است. در این راستا، پژوهش حاضر درصدد نقد فرضیه «سیاست‌پرهیزی حوزه علمیه» و تقریر این مهم است که غالب طلاب و مراجع عظام، فعالیت قابل توجهی در عرصه سیاست داشته‌اند؛ از این‌رو با تحلیل محتوای اسناد و تقاطع‎گیری آنها با برخی کتب تاریخ شفاهی، کمّیت و کیفیت مواضع و اقدامات مراجع در طول فعالیت‎های انقلابی سنجیده می‎شود. آنچه از بررسی‎های فوق به دست آمده، گویای آن است که صرف‌نظر از تعدادی از منفعلین، غالب روحانیان با روش‏ها و ادبیات در سطوح مختلف سیاست کنش‎گری داشته‎اند؛ به نحوی که جایابی ایشان را در گروه سیاست‏پرهیز یا سیاست‎گریز با مشکلات جدی مواجه می‎کند.

the seminary’s political abstention:a hypothesis without empirical basis

numerous studies analyzing the positions of various political and social groups concerning the islamic revolution have categorized the clergy and seminaries into three groups: political activists, political abstainers, and political avoiders. these classifications often rely on the stances of certain religious authorities and scholars during the revolutionary period, suggesting that the revolutionary movement within the seminaries was confined to a small circle around imam khomeini. due to frequent repetition, such categorizations have become presumptive in more recent research, albeit with minor terminological variations. however, a review of the actions undertaken by seminaries—particularly the prominent shi’a seminaries in qom, najaf, mashhad, and tehran—and their leading marājiʿ (sources of emulation) from 1963 to 1979 reveals substantial political engagement and both direct and indirect influence on the revolution’s success. this study aims to critique the &political abstention of the seminary& hypothesis by demonstrating that the majority of seminarians and grand religious authorities were significantly active in political spheres. through content analysis of documents and cross-referencing with oral history sources, the study assesses the quantity and quality of the marājiʿ’s positions and actions during the revolutionary activities. findings indicate that, aside from a few passive individuals, most clerics engaged in political activism through various methods and rhetoric, challenging the validity of categorizing them as politically abstinent or avoidant.​