بنیادهای فکری حقوق بشر در ایدئولوژی اسلام شیعی

پژوهش حاضر درصدد است با روش توصیفی- تحلیلی، بنیادهای فکری حقوق بشر را براساس ایدئولوژی اسلام شیعی تبیین کرده و در این راه از مهم‌ترین منابع شیعی یعنی نهج‌البلاغه، رساله حقوق و صحیفه سجادیه و سایر روایات وارده از ائمه معصومین شیعه استفاده شده است. حقوق بشر در معنای اصطلاحی آن، حتی در اندیشه و حقوق غرب سابقه تاریخی کهنی ندارد، مهم‌ترین بنیادهای فکری حقوق بشر در ایدئولوژی اسلام شیعی که نوعاً در نهج‌البلاغه مطرح شده، عبارتند از: اصل کرامت، خداجو بودن، جاودانگی انسان، حق حیات و امنیت، حق آزادی، حق دفاع و احقاق حق، حق مالکیت، حق آزادی مذهب، حق تعیین سرنوشت و آزادی سیاسی، حقوق متقابل حاکم و مردم، حق برابری و مساوات و حق شهروندی، که با مقایسه گذرا با مفاد اعلامیه جهانی حقوق بشر نشان داده شد که: الف) حقوق بشر چیزی نیست که مکاتب غربی مبتکر آن باشند، بلکه ادیان الهی و بویژه دین مبین اسلام که برای احقاق همه حقوق ازجمله حقوق بشر آمده، حقوق بشر را به بشریت عرضه کرده و در منابع دینی ازجمله قرآن و نهج‌البلاغه به وضوح بر این حقوق تاکید شده است. اما اصطلاح «حقوق بشر» اصطلاحی جدید بوده و مبدع آن غربی‌ها هستند که بعداز جنگ جهانی دوم رواج یافت. ب) به دلیل توجه به بنیادهای فکری مانند خداجو بودن و جاودانگی انسان در اسلام و عدم توجه به آن در حقوق بشر غربی، برخی از اصولی که در اعلامیه جهانی حقوق بشر مطرح می‌گردد، با بنیادهای فکری حقوق بشر اسلامی تفاوت دارد. ج) طرح حقوق بشر اسلامی صرفاً یک مقابله به‌مثل در برابر حقوق بشر غربی نیست، بلکه این مفاهیم از قدیم‌الایام در حقوق اسلامی و قوانین فقهی آن مطرح بوده‌اند. د) همه آنچه که با عنوان حقوق بشر در منابع اسلامی ازجمله نهج‌البلاغه مطرح می‌شود، از احکام تاسیسی اسلام نیست، بلکه بخشی از این مفاهیم جزء احکام امضائی اسلام بوده که به دلیل منطقی و متناسب بودن با فطرت انسان، مورد تایید قرار گرفته و از دیدگاه اسلام به عنوان حقوق الزامی بشر شناخته شده است.

intellectual foundations of human rights in the ideology of shi’a islam

the present study seeks, through a descriptive-analytical method, to elucidate the intellectual foundations of human rights based on the ideology of shi’a islam, utilizing the most important shi’a sources, namely nahj al-balāgha, risālat al-ḥuqūq, ṣaḥīfat al-sajjādiyya, and other narrations transmitted from the infallible imams of the shi’a. human rights, in its terminological sense, even within western thought and law, does not possess a long historical precedent. the most significant intellectual foundations of human rights in the ideology of shi’a islam, mostly discussed in nahj al-balāgha, include: the principle of dignity, theistic orientation, the immortality of humankind, the right to life and security, the right to freedom, the right to defense and redress, the right to ownership, the right to religious freedom, the right to self-determination and political freedom, the reciprocal rights of rulers and the people, the right to equality and equity, and the right to citizenship. through a cursory comparison with the contents of the universal declaration of human rights, it was demonstrated that: a) human rights are not inventions of western schools of thought; rather, the divine religions—particularly the sublime religion of islam, which came to establish all rights, including human rights—offered human rights to humanity, and these rights are explicitly emphasized in religious sources such as the qur’an and nahj al-balāgha. however, the term human rights is a modern terminology initiated by the west and gained prevalence after world war ii. b) due to the emphasis on intellectual foundations such as theism and the immortality of humankind in islam and the lack of attention to these aspects in western human rights, some principles presented in the universal declaration of human rights differ from the intellectual foundations of islamic human rights. c) the proposition of islamic human rights is not merely a reactive measure against western human rights; rather, these concepts have been discussed from ancient times in islamic law and jurisprudential regulations. d) all that is presented as human rights in islamic sources, including nahj al-balāgha, does not constitute innovative rulings of islam; rather, part of these concepts belongs to the confirmatory rulings (aḥkām imḍā’ī) of islam, which, due to their rationality and congruence with human nature, have been endorsed and are recognized from the islamic viewpoint as obligatory human rights.