نظام بین‌الملل و روند‌ها و سازوکارهای توسعه در ایران معاصر

نوسازی و توسعۀ ایران در دو سدۀ گذشته فراز و فرودها و رونق و رکودهایی را پشت‌‌سر گذاشته ‌است. با گسترش اندیشه‌‌های توسعه، ضرورت برنامه‌‌ریزی آن آشکار و سازمان برنامه و بودجه کشور تاسیس شد. در دهه‌‌های پیش از 1327 اقدامات اندکی در خصوص ایجاد یک نظام برنامه‌‌ای در عرصۀ اقتصاد انجام شد، ولی با تشکیل سازمان برنامه و بودجه و انتظام فعالیت‌های آن، به یک نظام تبدیل شد. در این راستا، پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این پرسش است که «جهت‌گیری‌های برنامه‌های توسعه در ایران معاصر، با توجه به روندهای توسعه در نظام بین‌الملل، چگونه بوده‌است؟». روش پژوهش توصیفی- تحلیلی بوده و از چارچوب‌های مفهومی توسعه در مکتب نوسازی استفاده شده ‌است. در پاسخ به پرسش اصلی، این فرضیه‌ مطرح است که «نوسازی و توسعه در ایران از آغاز گرایش بیشتری به جنبه‌های اقتصادی داشته و این مسئله از دورة پهلوی تا سال‌های پس از انقلاب اسلامی نیز ادامه یافته‌ است. تنها در برنامۀ پنجم دورۀ پهلوی و نیز از برنامۀ سوم پس از انقلاب اسلامی شاخص‌‌های غیراقتصادی در برنامه‌‌های توسعه لحاظ شده‌اند». پس از انقلاب اسلامی، با توجه به نیازهای داخلی و الزامات بین‌المللی، برنامه‌های اقتصادی- اجتماعی با توسعة سیاسی، تنش‌زدایی و تعامل با نظام بین‌الملل آمیخته می‌شوند و توجه به توسعة همه‌‌جانبه در دستور کار دولت‌ها قرار می‌گیرند.

the international system and the trends and mechanisms of development in contemporary iran

iran’s modernization and development over the past two decades have experienced various fluctuations, including periods of rapid growth and intervals of stagnation. with the proliferation of development ideas, the necessity for planning became evident, leading to the establishment of the country’s planning and budget organization. in the decades preceding 1327 (iranian calendar), only minimal measures were undertaken to create a systematic approach to economic planning; however, following the formation of the planning and budget organization and the regulation of its activities, a comprehensive planning system emerged. in this context, the present study seeks to answer the question: “what has been the orientation of development programs in contemporary iran in light of development trends in the international system?” the research method is descriptive‑analytical, employing conceptual frameworks of development from the modernist school. in addressing the main question, the following hypothesis is posited: “modernization and development in iran have been predominantly oriented toward economic aspects from the outset—a trend that persisted from the pahlavi era until the years following the islamic revolution. only in the fifth plan during the pahlavi period and from the third plan after the islamic revolution have non‑economic indicators been incorporated into development programs.” after the islamic revolution, in view of domestic needs and international obligations, economic and social programs have become interwoven with political development, conflict resolution, and engagement with the international system, thereby placing comprehensive development high on the governmental agenda.