منزلت جنسیتی- سیاسی زن در اندیشه ایرانشهری و حکمت اسلامی

در پرتو تحولات اجتماعی، تاریخی و فکری، نگاه به زن و جایگاه اجتماعی او یکی از دغدغه‌های اصلی جوامع بشری است. کاوش در ریشه‌های فکری، باورها و اعتقادات مرسوم یک جامعه درباره زن، از مطالعه اندیشه زعمای فکری آن شروع می‌شود. به همین ترتیب، واکاوی نگاه جامعه امروزین ایرانی به زن نمی‌تواند بدون بازگشت به آبشخورهای فکری این نگاه، تصویر جامعی ارائه دهد. منزلت سیاسی و اجتماعی زن در ایران امروز برآمده از همین تلقی و باور است. در این راستا، پژوهش حاضر درصدد پاسخ به این سوال است که زن در اندیشه ایرانشهری و حکمت اسلامی به چه صورت بازنمایی شده است؟ زمانی که سخن از منزلت زن در اندیشه‌های مزبور به میان می‌آید، مراد «جنسیت» زن است؛ بدیهی است هر تلقی و فهمی از جنسیت زن تاثیری غیرقابل انکار بر جایگاه سیاسی و اجتماعی او نزد حکمای ایرانشهری و اسلامی و به دنبال آن وضعیت عینی زنان در جامعه می‌گذارد. پژوهش حاضر براساس رهیافت تفسیری می‌کوشد فهم غالب درباره زن را در دو نگرش فکری-فلسفی مزبور معناکاوی کند. شیوه نیل به این فهم، تمرکز بر متون و منابع اصلی به روش کتابخانه‌ای است. نتایج پژوهش حاکی از آن است که زنان در تفکرات ایرانشهری و حکمت اسلامی کمابیش از جایگاه مشابهی برخوردارند که در نفی منزلت اجتماعی و سیاسی آن‌‌ها تبلور یافته است. ساخت مردسالارانۀ جامعه در دورۀ ایرانشهری و نیز پرداختن به زنان تنها از منظر کارکردهای جنسیتی در حکمت اسلامی، نشان می‌‌دهد که زنان در این دو تفکر فاقد منزلت سیاسی و اجتماعی قابل اعتنایی بوده‌اند. از نظر تاریخی، زنان در دوران ایران باستان، اگرچه در مواردی به موقعیتی سیاسی و اداری دست یافتند، لکن عموماً، به ویژه در عصر ساسانی، از منزلت اجتماعی و سیاسی قابل اعتنایی برخوردار نبودند. با نگاهی به تفکرات مهم‌ترین حکمای اسلامی در ادوار مختلف در مورد جایگاه و نقش اجتماعی زن، مشخص می‌شود که جایگاه اجتماعی و سیاسی برابری برای زن، در مقایسه با مردان، در حکمت اسلامی وجود ندارد.

the gender-political status of women in iranshahri thought and islamic philosophy

in light of social, historical, and intellectual developments, perspectives on women and their social status have been among the primary concerns of human societies. investigating the intellectual roots, beliefs, and prevailing perceptions regarding women in any society necessitates an examination of its leading intellectual figures. likewise, understanding contemporary iranian society’s view of women requires tracing its intellectual origins to provide a comprehensive picture. the political and social status of women in contemporary iran stems from these perceptions and beliefs. accordingly, this study seeks to answer the question: how has the status of women been represented in iranshahri thought and islamic philosophy? when discussing the status of women in these intellectual traditions, the reference is to their gender evidently, any interpretation and understanding of female gender significantly impact their political and social position according to iranshahri and islamic scholars, consequently influencing the actual status of women in society. adopting an interpretive approach, this study explores the prevailing understanding of women in these two philosophical traditions by focusing on primary texts and sources through a library-based method. the findings indicate that women in both iranshahri thought and islamic philosophy hold relatively similar positions, characterized by the denial of significant political and social status. the patriarchal structure of society during the iranshahri period and the emphasis on women’s roles primarily through their gender functions in islamic philosophy suggest that women in these two intellectual traditions lacked substantial political and social standing. historically, although some women in ancient iran attained political and administrative positions, they generally—especially during the sassanian era—lacked notable political and social status. analyzing the views of major islamic philosophers across different periods reveals that islamic philosophy does not endorse an equal political and social status for women compared to men.