بررسی تطبیقی برداشت‌های سیاسی در اندیشه سید قطب و محمدجواد مغنیه با تاکید بر فی ظلال القرآن و الکاشف

برداشت سیاسی از قرآن، یکی از برداشت‌های تفسیری نوین مفسّران در سده‌های اخیر است. در این برداشت‌‌ها، مفسّران به دنبال پیدا کردن جواب‌هایی برای حل مسائل سیاسی جوامع هستند و راه‌حل معضلات را از قرآن کریم می‌جویند. در این میان آراء و اندیشه‌های دو متفکر جهان اسلام و از حامیان جنبش‌های اسلامی معاصر، یعنی سید قطب و محمدجواد مغنیه، شایسته بازخوانی‌اند. در این پژوهش به شیوه توصیفی- تحلیلی و تطبیقی- انتقادی، تفسیر سیاسی این دو مفسّر واکاوی شده است. سوال اساسی تحقیق این است که چه تفاوت‌ها و شباهت‌هایی در تفسیر سیاسی سید قطب و مغنیه وجود دارد؟ یافته‌های تحقیق حاکی از آن است که هر دو متفکر، با مشاهدۀ نارسایی‌های موجود در جامعۀ اسلامی، در اندیشۀ جبران عقب‌ماندگی‌ها در پرتو هدایت قرآنی گام برداشته‌اند و تنها راه رهایی مسلمانان را در استقرار حاکمیت اسلامی می‌دانستند؛ اما در تعیین شکل حکومت و چگونگی ایجاد آن و ویژگی‌های حاکم، اختلاف‌نظر دارند. با دقت در فرازونشیب‌های زندگی هر دو مفسر درمی‌یابیم که آنها میوه و محصول نگرش‌های محیط پیرامون خود و نماینده‌ای از این نگرش‌ها بودند. آن‌ها وجدان بیدار عصر خود بوده و تعهد سیاسی والایی داشتند. مغنیه به استحکام بنیه اعتقادی و سیاسی جامعه مسلمانان حساسیت داشت. بنابراین، با درس خواندن در حوزه‌های علمیه لبنان و نجف، خود را از لحاظ علمی برجسته کرد و از طریق تالیف کتاب و تعلیم شاگردان، به روشنگری و تبیین ترفندها و شگردهای دشمن پرداخت و خوراک فکری و علمی را برای افراد مهیاء ساخت و دسیسه‌های دشمنان را به‌طور علمی و متّقن برملا ساخت. سید قطب اما شیوه تقریباً متفاوتی را در پیش گرفت. جامعه متلاطم مصر تشنه افکار روشنفکر انقلابی و شجاع و متهوری مثل او بود. او متوجه شد که برای به جریان انداختن ظرفیت مسلمانان، باید قرائت جدید و نوین و گفتمان انقلابی را برگزیند، تا بتواند موج ایجاد کند و سیل به راه اندازد. وی برای تحول در جنبش‌های فکری، آمادگی لازم را داشت و قابلیت‌های فکری و اندیشه‌ای خود را ارتقاء داده بود و با تالیف کتب و مقالات متعدد می‌توانست به‌خوبی اعتقادات افراد را تقویت نماید.

comparative analysis of political interpretations in the thought of sayyid qutb and mohammad javad moghnieh, with emphasis on fi zilal al-qur’an and al-kashef

the political interpretation of the quran is a contemporary approach adopted by scholars in recent centuries. in these interpretations, scholars seek answers to societal and political issues and look to the quran for solutions. this research aims to revisit the opinions and thoughts of two influential contemporary islamic thinkers, sayyid qutb, and mohammad javad moghnieh, through a descriptive-analytical and comparative-critical approach, focusing on their political interpretations in f i zilal al-qur’an and al-kashef. the central question of this study is to identify the differences and similarities in the political interpretations of sayyid qutb and moghnieh. the findings indicate that both thinkers, observing the deficiencies in islamic societies, have sought solutions within the guidance of the quran, viewing the establishment of islamic governance as the only remedy. however, they differ in their views on the form of governance, its creation, and the characteristics of the ruling authority. examining their life trajectories reveals that they were products of their surrounding environments, representing the attitudes prevalent in their societies. both were keenly aware of their time’s challenges and were politically committed. moghnieh, sensitive to the strengthening of the ideological and political structure of the muslim community, emphasized the need to elevate the intellectual capabilities of individuals. on the other hand, qutb adopted a different approach, recognizing the turbulent nature of egyptian society. he understood the necessity of selecting a new and revolutionary discourse to generate a movement and launch a wave of change. through multiple books and articles, qutb aimed to strengthen individuals’ beliefs to bring about transformation in intellectual movements.