نقد سپهر همگانی در اندیشه سعدی و حافظ: راهکارهای اصلاح اجتماعی و سیاسی در ادبیات فارسی (مطالعه موردی اندیشه سیاسی سعدی و حافظ)

این پژوهش با بهره‌‌گیری از دیدگاه‌های بوردیو، از چشم‌انداز مفهوم شاعر وظیفه‌‌مند، اصلاح‌گری سیاسی و اجتماعی را در اندیشه‌های سعدی و حافظ می‌کند. پژوهش بر این فرضیه استوار است که شاعر رسالت نقد را در در راستای بهبود زیست جمعی و به‌مثابه وظیفه‌ای دانشی و روشنگرانه دنبال می‌کند. شاعر به‌مثابه نمود اصلی کارگزار نقاد در عرصه اجتماعی و سیاسی، در قامت کنش‌‌ورزی اصلاح‌گرانه و از زاویه نگرش انتقادی، به ارائه راهکارهای اصلاح جامعه می‌پردازد. این پژوهش در فراز نقد اجتماعی و سیاسی در اندیشه سعدی ذیل بررسی رویکرد انتقادی سعدی، به ویژگی اصلاح‌گرانه برجسته وی می‌پردازد و راهکارهای اصلاح عمومی در اندیشه سعدی، در سه ساحت اجتماعی، سیاسی و زمامداری مطرح می‌گردد. مدارا را باید راهکار اصلاح اجتماعی، عدل و داد را راهکار اصلاح سیاسی و تدبیر را راهکار اصلاح شیوه زمامداری دانست که در پرتو توجه ویژه سعدی به جامعه و سیاست در حال گذار و درگیر بحران ویرانی ارائه شده است. در فراز دیگر، نقد عمومی در اندیشه حافظ بررسی گردیده است. حافظ به‌مثابه شاعر منتقد در تاریخ شعر/خرد ایرانی، برای ساختن جامعه در حال شدن روزگارش، روی به اصلاح‌گری و پیشنهاد راهکارهای اصلاحی می‌آورد. رویکرد اصلاحی حافظ در سه سطح سیاسی، اجتماعی و زمامداری مطرح شده است. مهر و دوستی به‌مثابه راهکار اصلاح سیاسی، راستی به‌مثابه راهکار اصلاح اجتماعی و عدل به‌مثابه اصلاح شیوه زمامداری مطرح شده است. در یک جمع‌بندی کلی، راهکارهای اصلاحی سعدی و حافظ را می‌توان چنین خلاصه کرد، فرد آزاده به‌‌مثابه شهروند آرمانی، جامعه اصلاح‌‌جو به‌‌مثابه شهر‌‌آرمانی و زمامدار مصلح عادل به‌‌مثابه حاکم آرمانی، سه سطح پیشنهاد شده سعدی و حافظ برای برساختن جامعه فضیلت‌مند است. شیوه برساختن این جامعه از راه نقد می‌گذرد که به سامان سیاسی آرمانی ریخت‌‌یافته براساس فضیلت‌‌های فردی و جمعی، و در اوج آن‌‌ها راستی و عدل، می‌گذرد و رویه اصلاح‌گرانه ایشان را نمایان می‌نماید.

critique of public sphere in the thoughts of saadi and hafez: solutions for social and political reform in persian literature(case study: the political thought of saadi and hafez)

this research, utilizing bourdieu’s perspectives, examines the role of socially responsible poets as political and social reformers in the thoughts of saadi and hafez. the study is based on the hypothesis that the poet pursues societal improvement as an intellectual and enlightening duty as a representative of criticism. as a primary figure in the realm of social and political interactions, the poet engages in reformist actions and, from a critical perspective, proposes solutions for societal reform. this research explores saadi’s critical approach, highlighting his prominent reformist characteristics and presenting his solutions for general reform in three dimensions: social, political, and leadership. saadi’s solutions include moderation as a social reform, justice and fairness as political reforms, and prudence as a solution for leadership reform. these solutions are presented in the context of saadi’s significant attention to society and politics during a time of crisis and upheaval. furthermore, the study delves into the critique of the public in hafez’s thoughts. as a critical poet in iranian literary and intellectual history, hafez introduces reformist solutions to shape his contemporary society. hafez’s reformist approach is discussed on three levels: political, social, and leadership. love and friendship are presented as solutions for political reform, truth as a solution for social reform, and justice as a solution for leadership reform. in summary, saadi and hafez’s reformist solutions can be characterized by an emancipated individual as an ideal citizen, a reform-seeking society as an ideal city, and a benevolent and just leader as an ideal ruler. the proposed solutions by saadi and hafez for constructing a virtuous society involve a critical approach, shaping an ideal political structure based on personal and collective virtues, with truth and justice at their pinnacle. their reformist approach reflects a vision for building a virtuous society.