انسان‌ شناسی و انسان سیاسی از منظر حافظ و شاملو

در میان رویکردهای مختلف و منظرهای متفاوت به انسان، فهم ادیبان و شعرا از این مفهومِ پیچیده و چندبعدی، ازجمله رویکردهایی است که می‎تواند ما را به درک بهتری از مفهوم انسان رهنمون شود؛ زیرا شاعر امکان بازنمایی یک مفهوم در شعر خود را در عالی‎ترین و لطیف‎ترین تعابیر در اختیار دارد. از این طریق با بازخوانی یک شعر می‎توان به فهمی دقیق از یک مفهوم در زمانه شاعر رسید. اینکه انسان سیاسی چگونه نزد ادیبان بازنمایی می‌شود، مسئله بسیار مهمی است که زاویه و بعد جدیدی از دانش انسان‎شناسی را می‎گشاید. در این پژوهش براساس روش توصیفی- تحلیلی تلاش می‎شود به این پرسش پاسخ داده شود که دو شاعر نامی ایران یعنی احمد شاملو از دوره معاصر و حافظ از دوران کلاسیک، چه تصویری از انسان و انسان سیاسی ارائه می‎دهند؟ نتایج نشان می‎دهد که هر دو شاعر به مقوله انسان اسطوره‌ای، نگاهی ویژه دارند و تلاش می‎کنند تا جایگاه انسان در عالم هستی را تعریف و تعیین کنند. حافظ در جستجوی انسان کامل بوده که بردبار، صبور و امیدوار است؛ اما شاملو در جستجوی انسان زمینی‎شدۀ مبارز و سلحشور است که می‎تواند جهان پیرامون خود را بسازد؛ دو رویکرد متفاوت که در سیاست بهره‎های متفاوتی را به نمایش می‎گذارد. تحول سیاسی اجتماعی در دوره حافظ در سطح حداقلی، و تلاش برای تغییر و تحول اجتماعی در دوره شاملو در سطح حداکثری است. مقوله هویت، عنصر سوم و برجسته در شعر هر دو شاعر به ویژه حافظ است، که در امر اجتماع و تحول آن بسیار اهمیت دارد. برای حافظ دوگانه عقل و عشق (دل) همواره یک منازعه بوده است و تلاش می‎کند تا تصویری روشن برای انسان خموده در فضای بی‌تفاوتی ایجاد کند. شاملو نگاه انسان ایرانی را ارتقاء می‎دهد و با رویکردی فرا ایرانی به مقوله انسان، سطح متفاوتی از تفسیر از انسان را برای جامعه زمانه خود صورت‌بندی می‎کند.

anthropology and political man from the perspectives of hafez and shamloo

among various approaches and perspectives on humanity, the understanding of intellectuals and poets of this complex and multidimensional concept, including their viewpoints, can lead us to understand the concept of humans better. poets can represent a concept in their poetry in the most sublime and delicate expressions. a precise understanding of a concept during the poet’s time can be achieved through the reinterpretation of a poem. how political intellectuals represent man is an important issue that opens up a new angle and dimension of anthropological knowledge. in this research, based on a descriptive-analytical method, an attempt is made to answer how two renowned iranian poets, namely ahmad shamloo from the contemporary period and hafez from the classical era, portray human and political man. the results indicate that both poets have a unique view of the mythological human and strive to define and determine the position of humans in the cosmos. hafez is searching for a complete human who is patient, enduring, and hopeful, while shampoo is searching for a terrestrial human, a warrior who can build the world around himself, two different approaches that display different benefits in politics. the socio-political transformation in hafez’s era is minimal, while the effort for social change and transformation in shamloo’s era is maximal. the concept of identity is a prominent and significant element in the poetry of both poets, especially in hafez’s, which is highly important in social matters and its transformation. for hafez, the duality of reason and love (heart) has always been a conflict, and he strives to create a clear image of the despondent human in an indifferent atmosphere. shamloo elevates the view of the iranian human and, with an overarching iranian approach to the concept of human, presents a different level of interpretation of humanity for his contemporary society.