تاریخ مفهوم علوم انسانی اسلامی در ایران معاصر

هدف پژوهش حاضر مطالعه تاریخ مفهوم علوم انسانی اسلامی در ایران معاصر بود. در این راستا و با روش توصیفیتحلیلی نشان داده شد که «مفهوم علوم انسانی اسلامی» توسط سید جمال و با معکوس کردن تلاش نوگرایانه سر سید احمدخان در خلال تماس جهان اسلام با غرب به ویژه در شبه قاره هند و در رابطه با مفاهیم «انحطاط» و «اصلاح» شکل گرفت. این کار با تفکیک هوشمندانه سیدجمال بین مفاهیم «علم و تجدد» از سویی و از سوی دیگر، «دین و سنت» انجام شد. این مفهوم با ورود مارکسیسم خودساخته ارانی در مناقشه بین سنت روحانیت و سنت چپ مارکسیستی مورد توجه و مناقشه و تاکید قرار گرفت. با پیش فرض مادر علوم بودن فلسفه از طرف هر دو سنت فکری، فلسفه‌های موجود از سوی سنت روحانیت به صورت کلی به دو نوع الحادی و الهی تقسیم و لذا مفهوم علوم انسانی اسلامی ایجاد شده در متون سیدجمال بار دیگر و در مواجه با مارکسیسم، جانی دوباره یافت. این مناقشه که در اصل سیاسی بود، پس از انقلاب یکی از مفاهیم سیاسی اصلی در حوزه علمی مورد توجه قرار گرفت و با مفهوم «انقلاب فرهنگی» وارد مرحله‌ای جدید گردید. این مفهوم در زمینه سیاسی و اجتماعی پس از انقلاب در عصر جمهوری اسلامی با مفاهیم دیگری چون «تولید علم»، «نظریه‌پردازی» در حوزه علوم انسانی و «ایجاد و احیای علوم و تمدن اسلامی» و در نهایت مفهوم «توسعه و پیشرفت» و «ورود به عصر جدید با حفظ هویت اسلامی»، گره خورده و محل مناقشه و بحث قرار گرفت که هنوز ادامه دارد.

The History of Islamic Humanities in Contemporary Iran

The purpose of the present research is to study the history of Islamic humanities in contemporary Iran. To this aim, the method of descriptive analysis was used and the results showed that “the concept of Islamic humanities” was first developed by Seyed Jamal through reversing the modernist attempts of Sir Ahmad Khan during the encounter between the Muslim World and the West especially the Indian subcontinent, in terms of the concepts of “decline” and “reform”. Seyed Jamal’s made a smart distinction between “science and development” on the one hand, and “religion and tradition” on the other hand. This concept received attention, and after Arani’s selfinitiated perception of Marxism, it led to the controversy between clericalism and leftwinged Marxism in Iran. Both abovementioned intellectual traditions assumed the premise that philosophy is the mother of all science so the philosophy of clericalism was divided into atheist and Godly types, and thereafter the concept of Islamic humanities created in the writings of Seyed Jamal revived in encounter with Marxism. This controversy, that was in fact political, received attention once again after the Islamic revolution as a main political concept in the realm of science and entered a new phase with the concept of “cultural revolution”. This concept in terms of social and political issues after Islamic revolution in Iran is associated with some other concepts such as “building knowledge” and “theory making” in humanities as well as “reviving Islamic science and civilization”, “progress and development”, and “entering a new era with the maintenance of Islamic identity”, leading to controversial discussions.