مبانی کلامی فقهی خواجه نصیرالدین طوسی در تعامل با حکومت عباسیان

هدف این تحقیق بررسی چگونگی و دلایل مواجهه خواجه نصیرالدین طوسی با عباسیان و نیز ریشه‌یابی اندیشه و رفتار سیاسی خواجه براساس آثار ایشان در مبانی کلامی و فقهی قابل استخراج است. اهمیت تحقیق در آن است که در راستای فهم مبانی و اصول اندیشه شیعی، به تبیین مبانی خواجه به عنوان یکی از اندیشمندان مسلمان شیعی در تعامل با حکومت ‌عباسیان می‌پردازد. وی با فهم دقیق و اصولی از آموزه‌های وحیانی و معارف اهل‌بیت(ع) و تجارب پیشین شیعه، قواعد مهمی را در حوزه اندیشه سیاسی استنباط کرد که پیامد آن مواجهه صحیح با واقعیت‌های معاصر و زمینه‌سازی برای ظهور و بروز تفکر شیعی در حوزه اندیشه اجتماعی و سیاسی بود. روش پژوهش از نوع مطالعه کلامی و تاریخی بوده و نتایج نشان داد، مبانی نظری خواجه طوسی برگرفته از اصول اعتقادی شیعه، توحید و امامت است. وی حکومت را لازمه زندگی بشر می‌داند، چرا که انسان فطرتاً اجتماعی است. حاکمیت را تنها حق خداوند و افراد ماذون از جانب خدا می‌داند. وی براساس حسن و قبح عقلی، حکومتی را مطلوب و ذاتاً دارای مشروعیت می‌داند که حاکم آن امام معصوم و منصوب از جانب خدا باشد، یا امام فرد یا افرادی را به عنوان نائب خاص یا عام خود بر این امر مهم معرفی کرده باشد. لذا، حکومت عباسیان غاصب خلافت است. خواجه براساس مبانی فکری خود که برگرفته از آیات و روایات امامان معصوم(ع) است و براساس منافع مسلمانان، خاصه تشیع، با بهره‌گیری از قواعدی مانند تقیه، عدالت، امامت و... با حکومت عباسیان تعامل داشت.

The Kalami-Fiqhi (Theological-Jurisprudential) Principles of Khajeh Nasir al-Din Tusi in Interaction with Abbasid Government

The purpose of this study is to investigate how and why Khajeh Nasir alDin Tusi dealt with Abbasid government and also discern the rationale behind his political thought and behavior based on his works in KalamiFiqhi (theologicaljurisprudential) principles. The significance of this study is that, in addition to understanding the tenets of Shi’ite ideology, it explains the principles of Khajeh Nasir alDin Tusi as a Shi’ite Muslim thinker in his interaction with Abbasid government. By his accurate and principled comprehension of the Godly teachings and instructions of Ahl alBayt as well as Shi’ite former experiences, he inferred important principles in the realm of political thought that resulted in his appropriate encounter with contemporary realities back then and paved the way for the emergence of Shi’ite ideology in the political and social realm. The results of this theologicalhistorical study showed that the theoretical principles of Khajeh Nasir alDin Tusi are derived from the tenets of Shi’ite belief, Towhid (monotheism), and Imamat. He holds that the establishment of government is a requisite for human life as human being is instinctively social. He also regards that authority is only the right of God and those permitted by Him. Relying on ethical objectivism, he holds that only a government by an innocent Imam appointed by God, or introduced by Imam as his special or generic representative is deemed legitimate and appropriate. Therefore, he regards Abbasid establishment as an illegal occupant of Khilafat. Based on his intellectual principles derived from the Qur’anic verses and the narratives of innocent Imams and also the expediency for Muslims particularly Shi’ites, Khajeh Nasir interacted with Abbasid government by applying principles such as Taqia (denial of religious belief, justice, Imamat and so on.