استبداد یا مشروطه؟ بررسی دیدگاه آیت‌الله میرزاصادق‌آقا مجتهد تبریزی

آیت‌الله میرزاصادق‌آقا تبریزی، یکی از علمای عصر مشروطه است که بنابر ظاهر متون به‌جای‌مانده از ایشان، نگرشی متفاوت از دو جریان فکری معروف آن دوره دارد. در اندیشه‌ی سیاسی میرزاصادق‌آقا تبریزی، حق حاکمیت و قانون‌گذاری منحصراً از آنِ خداوند است و به اذن او، اولیای معصوم علیهم‌السلام عهده‌دار این امور هستند؛ در عصر غیبت، فقهای جامع‌الشرایط منحصراً حق اعمال آن را دارند و تمام حکومت‌ها، غیر از این، نامشروع بوده و مصداق ظلم‌اند. ایشان استبداد را برخلاف اصطلاح رایج، تفرّد در حکم‌رانی تعریف می‌کند و آن را فی‌نفسه قبیح نمی‌پندارد؛ تنها معیار قبح حکومت از دیدگاه ایشان، ظالمانه‌بودن آن است. بر اساس فوق، میرزاصادق‌آقا به‌این‌نتیجه می‌رسد که حکومت استبدادیِ ظالمانه، بر مشروطه‌ی آن روزگار ترجیح دارد؛ زیرا در مشروطه، ظلم تکثیریافته و عمومیت پیدا کرده است. به‌نظر ایشان، مشروطه تحفه‌ای غربی است که لاجرم به نابودی اسلام منجر می‌شود؛ علمایی هم که آن را پذیرفته‌اند، فریب غرب را خورده و آلت دست آن‌ها شده‌اند. میرزاصادق‌آقا تبریزی، غرب و مدرنیته را ماهیتا غیرقابل تفکیک از یک‌دیگر می‌داند و آن را با تمام لوازمش رد می‌کند.

Tyranny or Constitutionalism? Investigation of Ayatollah Mirza Sadeq Aqa Mojtahed Tabrizi’s Viewpoint

Ayatollah Mirza Sadeq Aqa Tabrizi is one of the scholars of the constitutional era that according to his remaining texts appears to have a different approach to the two popular intellectual currents of that time. In the political thought of Mirza Sadeq Aqa Tabrizi, the sovereignty and legislature are exclusive to God, and, by His permission, the infallible authorities (Imams) are responsible for these affairs; in the era of absence of Imam, and all governances except them are illegitimate and they are an example of oppression. He defines despotism, as opposed to the common term, individualism in ruling, and does not perceive it as evil in itself. The only criterion of the ugliness of government is its oppression. According to the above, Mirza Sadeq Aqa concludes that the oppressive tyrannical government was preferred to the constitution of that time; since oppression had been multiplied and become generalized in the constitution. In his view, the constitution is a Western gift that inevitably leads to the destruction of Islam; the scholars who have accepted it have been deceived by the West and become their instruments. Mirza Sadeq Aqa Tabrizi considers the West and modernity inseparable in nature and rejects them with all their accessories.