نقش شهرهای کوچک‌اندام در‌ تعادل ناحیه‌ای استان آذربایجان‌شرقی

امروزه شهرهای کوچک،‌ نقش‌‌ و جایگاه خاصی در توزیع جمعیت، توزیع یکسان و عادلانه انواع فعالیت‌های اقتصادی و اجتماعی، تقلیل نا‌برابری‌های منطقه‌ای و در نهایت، تعادل ناحیه‌ای و توازن در سیستم شهری- منطقه‌ای دارند. هدف این مقاله، تحلیل نقش شهرهای کوچک‌اندام در تعادل ناحیه‌ای شبکه شهری استان آذربایجان‌شرقی می‌باشد. نوع تحقیق، کاربردی- توسعه‌ای بوده و جامعه آماری آن شامل کلیه نقاط شهری استان است. اطلاعات مورد نیاز پژوهش از سرشماری‌های عمومی نفوس و مسکن طی سال‌های 1390-1335 مرکز آمار ایران، استانداری، سالنامه‌های آماری، ادارات و سازما‌ن‌های مختلف، جمع‌آوری شده ‌است. همچنین جهت تعیین میزان تعادل سیستمی منطقه، از مدل‌های کمّی؛ از قبیل رتبه- اندازه، ضریب آنتروپی، درجه نخست شهری، ضریب کشش‌پذیری، تغییر سهمی و ضریب مکانی استفاده‌ شده ‌است. در سال 1390، استان آذربایجان‌شرقی دارای پنج شهر کوچک‌اندام (50-25 هزار نفر جمعیت) بود که حدود 075/0 جمعیت شبکه شهری منطقه را شامل می‌شدند. یافته‌های پژوهش نشان‌ می‌دهند که بر اساس مدل رتبه‌- اندازه طی سال‌های‌ 65 تا 95، ناهماهنگی و عدم تعادل در سلسله‌مراتب شهری استان آذربایجان‌شرقی، محسوس می‌باشد. همچنین بررسی فعالیت‌های عمده کشاورزی، صنعت و خدمات در شهرهای کوچک‌اندام نشان ‌می‌دهند که این شهرها، در بخش خدمات، واردکننده می‌باشند و تنها شهر سراب و آذرشهر از لحاظ کشاورزی، وضعیت مساعدی دارند؛ شهرهای عجب‌شیر و سردرود در همه زمینه‌های فعالیتی، وارد‌کننده بوده و به‌طور شایسته نتوانسته‌اند نقش مساعدی در تعادل سیستم منطقه‌ای ایفا نمایند. بنابراین تزریق سرمایه و امکانات به شهرهای کوچک می‌تواند راهکاری مناسب برای کاهش نابرابری منطقه‌ای، تمرکز جمعیت و صنایع در ‌کلان‌شهر تبریز باشد و در نهایت تعادل نسبی را در سیستم منطقه‌ای استان آذربایجان‌شرقی ایجاد ‌نماید.