شناسایی عوامل موثر بر حواس‌پرتی رانندگان اتوبوس‌های درون‌شهری: یک مطالعه کیفی در تهران، ایران

مقدمه: حواس‌پرتی راننده مشکلی مهم در بخش حمل و نقل عمومی به خصوص اتوبوس‌های درون‌شهری به شمار می‌آید؛ زیرا حوادث احتمالی آن می‌تواند منجر به خسارات مالی و جانی جبران ناپذیری گردد. با توجه به اهمیت موضوع، مطالعه حاضر با رویکرد کیفی و با هدف بررسی عوامل موثر بر حواس‌پرتی در بین رانندگان اتوبوس‌های درون‌شهری و دسته‌بندی این عوامل با رویکرد سیستم فنی اجتماعی بر اساس نظریه تعادل انجام شد. روش کار: در این مطالعه که در سال 1403 در شهر تهران انجام شد، 18 راننده اتوبوس به روش خوشه‌بندی انتخاب شدند که شامل 10 راننده brt و 8 راننده غیر brt بود. داده‌ها از طریق مصاحبه‌های نیمه‌ساختاریافته با رانندگان و همچنین مشاهدات مستقیم جمع آوری شد. تجزیه و تحلیل داده‌های جمع‌آوری‌شده با استفاده از رویکرد تحلیل محتوای کیفی هدایت شده مبتنی بر مدل نظریه تعادل انجام شد. در انتها، اعتبار یافته ها توسط مثلث سازی جمع آوری داده ها، کنترل اعضا (رانندگان) و مرور همتا بررسی شد. یافته ها: یافته‌ها نشان داد که منابع ایجاد کننده حواس پرتی مربوط به شش سطح از سیستم کاری است که مهم‌ترین آن‌ها عوامل مرتبط با محیط، وظیفه و سازمان شناسایی شدند. براساس یافته‌های مطالعه، فرهنگ نادرست و تخطی سایر استفاده‌کنندگان از خیابان در سطح عوامل محیطی و تعامل راننده با مسافران در سطح عوامل مربوط به وظیفه عوامل کلیدی موثر بر حواس‌پرتی شناسایی شدند. همچنین، عوامل سازمانی نظیر تعامل با سرپرست و همکاران و مسائل مربوط به حقوق از دیگر عوامل مهم تاثیرگذار بودند. بر خلاف بسیاری از مطالعات که استفاده از تلفن همراه در حین رانندگی را به عنوان عامل اصلی حواس‌پرتی معرفی کرده‌اند، در این تحقیق به این عامل به‌طور محدود اشاره شد.نتیجه گیری: این مطالعه به شناسایی عوامل گوناگون در سطوح مختلف سیستم کاری که بر حواس‌پرتی رانندگان اتوبوس‌های درون‌شهری تاثیر می‌گذارد، پرداخت. براساس نتایج این مطالعه، مهم‌ترین اجزای تاثیرگذار سیستم کاری، محیط، وظایف و سازمان شناسایی شدند. تعامل رانندگان با سایر کاربران خیابان و مسافران، ارتباط با سرپرستان و همکاران و مسائل حقوقی تاثیرات قابل توجهی بر حواس‌پرتی رانندگان داشتند. رفع این مشکلات با ارائه آموزش‌های مناسب به مسافران و کاربران خیابان و همچنین اجرای استراتژی‌های مدیریتی در سازمان به منظور بهبود روابط درون‌سازمانی و حل مسائل مربوط به حقوق امکان‌پذیر است.

identifying factors influencing urban bus drivers’ distraction: a qualitative study in tehran, iran

introduction: despite advancements in road safety and vehicle design, road accidents remain prevalent, a quarter of which are caused by driver distraction. this issue is particularly critical in the public transport sector, especially among urban bus drivers, as distraction can lead to serious injuries and fatalities. accordingly, this study explored the factors influencing distraction among urban bus drivers through a qualitative approach and a macroergonomics perspective.material and methods: in this study conducted in 2024 in tehran, 18 urban bus drivers were selected through cluster sampling. the participants included 10 drivers from bus rapid transit (brt) system and 8 drivers from non-brt services. data were collected through semi-structured interviews with the drivers as well as on-site observations. subsequently, a directed qualitative content analysis approach, based on the balance theory model, was used to analyze the collected data.results: the findings revealed that the primary sources of distraction belonged to six levels of the work system, the most cited of which were environment, tasks, and organization. specifically, inappropriate behavior of other street users as an environmental factor and the driver’s interactions with passengers as task-related factors were identified as key sources. additionally, organizational factors such as interactions with supervisors and colleagues, as well as salary issues, were significantly important. the participants very limitedly expressed using mobile phone while driving as a main distractor to their driving.conclusion: the current study identified various influential factors, spanning different levels of the work system, affecting bus drivers’ distraction, including generic factors that impact all urban drivers and specific factors that uniquely affect bus drivers. addressing these factors through providing appropriate education for both passengers and street users along with implementing management strategies in the organization to enhance intra-organizational relationships and organizational support can lead to the safety of the bus drivers.