ارزیابی و اولویت بندی ریسک های محیط زیستی مبتنی بر رویکرد فازی و تصمیم گیری چند شاخصه: مطالعه موردی در یک منطقه بهره برداری نفت و گاز

مقدمه: ارزیابی ریسک های محیط زیستی در صنایع نفت و گاز برای پیش گیری از آسیب های جبران ناپذیر به محیط زیست بسیار ضروری می باشد. اولویت بندی ریسک های محیط زیستی با استفاده از روش های کلاسیک، نتایجی با قابلیت اعتماد بالا را به دست نمی آورند. لذا این مطالعه با هدف به حداقل رساندن محدودیت های روش های کلاسیک، با استفاده از رویکرد فازی و تصمیم گیری چند شاخصه در یک منطقه بهره برداری نفت و گاز انجام گرفت.روش کار: پس از تشکیل تیم مطالعه در یک منطقه بهره برداری نفت و گاز، برای مقایسه اهمیت عوامل ریسک (احتمال وقوع، شدت اثر و قابلیت کشف) و هم چنین برای تعیین مقدار هر یک از این عوامل برای هر کدام از جنبه های زیست محیطی شناسایی شده، نظر کارشناسان به صورت کیفی با استفاده از متغیرهای زبانی، جمع آوری گردید. سپس برای تعیین وزن نسبی عوامل ریسک از ahp گروهی در محیط فازی استفاده شد. ریسک فازی جنبه ها، با استفاده از مدل خطی و جمع وزنی، تخمین زده شد و در نهایت برای تعیین اولویت ریسک های فازی محیط زیستی محاسبه شده، از روشی بر پایه رتبه بندی مرکز ثقل استفاده گردید. یافته ها: در این مطالعه در بین عوامل ریسک (احتمال وقوع، شدت اثر و قابلیت کشف)، عامل شدت اثر به دلیل دارا بودن بالاترین وزن نسبی، بیش ترین اهمیت را در محاسبه ریسک داشت. تولید فاضلاب خانگی به علت عدم وجود سیستم دفع فاضلاب مناسب، بالاترین اولویت و جنبه محیط زیستی ریخت و پاش اسید به خاطر فعالیت شست شوی چیلر رتبه دوم اولویت بندی را در بین جنبه های محیط زیستی شناسایی شده به خود اختصاص داد.نتیجه گیری: نتایج نشان داد اگر چه محاسبات روش پیشنهادی نسبت به روش های کلاسیک به زمان بیش تری نیاز دارد اما با توجه به حداقل رساندن محدودیت های روش های کلاسیک از جمله حساسیت به خطاهای کوچک قضاوت، یکسان شدن شاخص ریسک گروهی از جنبه ها و در نظر نگرفتن عدم قطعیت در نظر کارشناسان، این روش می تواند جایگزین مناسبی برای روش های کلاسیک ارزیابی ریسک باشد به گونه ای که قادر است رتبه واقعی تر ریسک ها را تعیین کند. شایان ذکر است این روش، توان مندی های ذکر شده برای ارزیابی و اولویت بندی ریسک های ایمنی و بهداشت را نیز دارا می باشد.

A hybrid fuzzy MADM model for environmental risk assessment: a case of an oil and gas exploitation area

Introduction: Evaluating environmental risks in the oil and gas industry is essential to prevent irreparable damage to the environment. Using classical methods for prioritizing environmental risks does not achieve highreliable results. Therefore, the aim of this study is to minimize the limitations of classical methods in a typical oil and gas production zone, by using fuzzy logic and Multi Attribute Decision Making (MADM) approach. Material and Methods: After forming an identification and assessment team including experienced experts from different organizational units in a region of exploitation of oil and gas, values of each risk factor (likelihood of occurrence, severity and detectability) related to identified environmental risks are determined according to their qualitative opinions represented by linguistic variables. Relative weights of the risk factors are calculated by applying the group Analytic Hierarchy Process (AHP) in a fuzzy environment on expert opinions. Then, fuzzy aggregation in the linear form by considering the weight of the risk factors and a method that is developed based on the center of gravity are employed in evaluation and ranking of the risks.Results: In this study, the severity factor has the most important contribution in risk assessment compared to the other risk factors, since it has the highest relative weight. Raw sewage aspect resulted from absence of appropriate treatment system has the highest priority and spilling over of acid that is caused by chiller cleaning stands at the second position in the identified environmental risks.Conclusion: The results demonstrate that although the proposed methodology requires greater time than classical methods, it is able to determine the risk ranking more practically because of minimizing the limitations of classical methods: high sensitivity to judgmental errors, considering some risks in the same index group and ignoring uncertainty in experts’ opinions. Proposed method is a proper alternative for classical environmental risk assessment technique, and capable of prioritization and evaluation risks in terms of safety and health.