بازتاب اندیشه‌های خیّام در اشعار محمود سامی البارودی

ادبیات تطبیقی صرف ‌نظر از پایه‌های نظری، به جهانی‌بودن ادبیات می‌اندیشد و این‌که چگونه عرصه ادبیات آینه‌ای تمام نما از تعاملات و تبادلات فرهنگی‌، اجتماعی و هنری ملت‌ها است. از این منظر رابطه دو زبان فارسی و عربی از جایگاه خاصی برخوردار است؛ تبادلات ادبی و فرهنگی این دو زبان سابقه دیرینه دارد و ادیبان بسیاری دستمایه پژوهش‌های تطبیقی بوده‌اند. در این میان عمر خیّام، شاعر معروف فارسی، همواره مورد توجه اندیشمندان بوده است. مسایلی چون معمای هستی، زندگی، مرگ، جبر و اختیار همواره فکر خیّام را به خود مشغول داشته و وی را به نوعی حیرت دچار کرده که این مسایل گاه او را به بدبینی و شک کشانیده، گاه به خوشباشی و دم‌غنیمت‌شمری دعوت می‌کند. بارودی، شاعر بنام قرن معاصر در ادب عربی نیز ‌مانند خیام به موضوعاتی چون بدبینی نسبت به فلک دوّار، جبر، دعوت به اغتنام فرصت و کام‌جویی از آن پرداخته است. پژوهش حاضر با روشی تحلیلی- توصیفی و با استقرا اشعار بارودی، ریشه‌ها و علایم تاثیرپذیری بارودی از خیام را در چشم‌اندازی تطبیقی مورد تحلیل قرار داده است. از جمله نتایج این تحقیق وجود مضامین مشترکی است که حاکی از آگاهی بارودی نسبت به خیام بوده است؛ البته فضای پیرامونی حاکم بر زندگی این دو شخصیت نیز در تولید متونی با مضامین مشترک بی‌تاثیر نبوده است؛ با این تفاوت که فلسفه بارودی بسیار محدودتر از خیّام است و نمی‌توان او را صاحب مکتب فلسفی دانست.